چاقی و بیماری های قلبی

برای داشتن قلبی سالم و برای دور بودن از بیماری های مختلف قلبی و غیر قلبی ، لازم است "وزن بدن" در محدوده طبیعی حفظ شود. کاهش بیش از حد وزن از حالت استاندارد و هم چنین افزایش وزن ، هر دو می تواند برای سلامتی قلب و عروق ما خطر آفرین باشند. در سالهای اخیر با توجه به تغییر سبک زندگی به صورت کاهش میزان فعالیت بدنی و کم شدن از میزان شغل های دستی و همچنین با توجه به افزایش مصرف مواد غذایی (البته نه برای همه انسانها) ، روز به روز به تعداد افراد با اضافه وزن و چاقی افزوده می شود. در کشورمان ایران طبق آخرین بررسی ها در افراد بالای 20 سال ، 50 تا 55 درصد آقایان و 55 تا 60 درصد خانمها اضافه وزن دارند. همجنین 20 تا 25 درصد آقایان و 25 تا 30 خانمها در این سنین به چاقی مبتلا می باشند. با توجه به این میزان از شیوع اضافه وزن و چاقی ، اهمیت حفظ وزن مناسب برای قلب و عروق بسیار حیاتی و مهم است.

چرا وزن زیاد برای قلب و عروق خطرناک است؟

برخلاف تصور وزن زیاد به تنهایی برای سلامت قلب و عروق خطرناک نیست. وزن زیاد در افراد با استخوان بندی درشت و با قد بلند یا در افراد ورزشکار که نسبت عضله به جربی بیشتری دارند، می تواند طبیعی باشد و این نوع از اضافه وزن هم طبیعتاً ضرری برای قلب و عروق و سایر اعضای بدن ندارد. لذا برای استاندارد کردن عدد وزن بدن از نسبت وزن به قد استفاده می شود که به شاخص توده بدنی یا Body Mass Index (BMI) معروف است. استفاده از BMI به جای وزن بدن با قدرت بیشتری برای پیش بینی احتمال بروز بیماری های قلبی و مرگ و میر در آینده ، همراه است.

 با در نظر گرفتن تقسیم بندی فوق به نظر می رسد آنچه که برای قلب و عروق مضر است ، بالا بودن نسبت چربی به حجم بدن است تا وزن خالص بدن.  

بافت چربی در اصل نقش منبع ذخیره انرژی را برای موجودات دارد و اغلب حیوانات از این ذخایر در فصول سرد سال به عنوان منبع انرژی استفاده می کنند. با اینحال در افرادی که میزان دریافت غذا و کالری در آنها زیاد است و از سوی دیگر مصرف انرژی آنها در کار و فعالیت بدنی کم است، چربی به صورت همیشگی در لابلای احشای شکمی و لگن و همجنین در زیر پوست تجمع پیدا می کند.

بافت چربی و سلولهای چربی موجود در بدن مانند منبع عوامل التهابی عمل می کنند و میزان پروتئین های التهابی در خون افراد با اضافه وزن و چاق بیشتر از افراد عادی است. عوامل التهابی یکی از عوامل خطر مهم برای ایجاد بیماری های قلبی و عروقی هستند. بافت چربی به ویژه چربی دور شکم و چربی احشایی موجب بروز بیماریهایی می شود که اصطلاحاً به بیماریهای متابلیک معروف هستند. مانند:

هر کدام از این عوامل بالقوه عامل خطر مهمی برای ایجاد بیماریهای قلبی و عروقی است. چاقی و اضافه وزن هم به خودی خود و هم از طریق افزایش عوامل خطر متابلیک می تواند موجب ایجاد بیماریهای قلبی و عروقی شود، مانند:

 محدوده وزن سالم برای قلب کدام است؟

 به صورت کلی توصیه به حفظ عدد BMI در محدوده 18.5 تا 25 است. مطالعات متعددی نشان داده اند که داشتن BMI از 25 تا 29.9 (محدوده اضافه وزن) به صورت واضح با افزایش بیماریهای قلبی و عروقی همراه است. هم چنین میزان شیوع عوامل خطر قلبی مانند فشار خون بالا ، چربی خون مختل و دیابت نوع 2 در این محدوده به صورت واضح افزایش پیدا می کند.

در BMI بیشتر از 30 ، علاوه از بیماریهای قلبی و عوامل خطر ، میزان مرگ و میر هم افزایش پیدا می کند. در حقیقت دیگر نمی توان چاقی را به عنوان یک استایل خاص بدنی یا یک حالت طبیعی دانست بلکه چاقی واقعاً یک بیماری است که می تواند میزان مرگ و میر را به صورت واضح افزایش دهد. با افزایش BMI بیشتر از 30 به هر میزان که BMI افزایش پیدا می کند ، میزان مرگ و میر هم افزایش پیدا خواهد کرد. در BMI بیشتر از 40 میزان طول عمر افراد از 5 تا 20 سال کاهش پیدا می کند.

طبق آمار سازمان بهداشت جهانی علت 44درصد از دیابت قندی ، 23درصد بیماریهای کرونر قلب و 41درصد از کانسرها و سرطانها به دلیل چاقی و اضافه وزن روی می دهد.

در حال حاضر میزان مرگ و میر و ناتوانی به دلیل اضافه وزن و چاقی در سطح دنیا، بیشتر از مرگ و میر و عوارض ناشی از سوءتغذیه و کمبود مواد غذایی است.

در یک مطالعه بزرگ که بر روی یک میلیون نفر انجام شده است ، بهترین میزان BMI که با کمترین میزان بیماری و مرگ و میر  همراه بوده است در خانمها بین 22 تا 23.4 و در آقایان 23.5 تا 24.9 بوده است. لذا بهترین توصیه برای افراد سالمی که می خواهند حداقل عوارض قلبی را داشته باشند و گرفتار بیماریها و مرگ و میر ناشی از افزایش وزن نشوند حفظ BMI در این محدوده است.

آیا چاقی و اضافه وزن فقط برای قلب و عروق خطرناک است؟

جواب این پرسش "منفی" است. اضافه وزن و چاقی تقریباً بر تمام قسمتها و اعضای بدن می توانند اثر بگذارند. اگرچه بیشتر عوارض ناشی از چاقی با درگیری قلب و عروق شناخته می شود ولی چاقی عوارض شناخته شده دیگری هم دارد، مانند:

1. مرگ و میر کلی. در حال حاضر چاقی اولین عامل قابل پیشگیری مرگ و میر در دنیا است.

2. بعضی از انواع سرطانها مانند سرطان روده با اضافه وزن رابطه مستقیم دارند. در مطالعات مختلفی تا 40 درصد سرطانها با اضافه وزن و چاقی همراه بوده اند.

3. آسم و بیماریهای ریوی

4. نارسایی کلیه و دفع پروتئین از کلیه

5. آرتروز مفاصل به ویژه زانو و مچ پا

6. بیماریهای کیسه صفرا ( به ازای هر یک عدد BMI احتمال سنگ صفرا 7 درصد افزایش پیدا می کند).

7. آپنه خواب و بیماریهای انسدادی خواب

8. بیماریهای گوارشی مانند ریفلاکس ، فتق مری

9. افسردگی ، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس

پیشگیری و درمان اضافه وزن و چاقی

 مشابه با اغلب توصیه های پزشکی که "پیشگیری بهتر از درمان است" در مورد اضافه وزن و چاقی هم بهتر است بنا بر پیشگیری از ابتلا به اضافه وزن باشد. داشتن سبک زندگی سالم ، مصرف به اندازه مواد غذایی ، داشتن تحرک و فعالیت بدنی مداوم و منظم بهترین راه پیشگیری از مبتلا شدن به اضافه وزن و چاقی است.

با اینحال هم برای افراد با اضافه وزن و هم افراد چاق ، همواره باید مدنظر باشد که می توانند از هر زمان و از هر نقطه ای ، شروع موفقیت آمیزی داشته باشند. اگرچه برنامه های متعدد و مختلفی برای کاهش وزن گفته شده است و تقریباً اغلب افراد هم تجربیات شخصی متعددی در این زمینه دارند ولی نباید فراموش کرد که شرط اصلی کاهش وزن "داشتن تصمیم و اراده" کافی برای آن است. البته در کنار تصمیم و اراده حتماً باید از راه و شیوه علمی و درست وارد شد. برخی از روش های کاهش وزن که افراد به توصیه منابع و مراکز غیر علمی انجام می دهند ، می تواند برای سلامتی بدن مضر باشد و توصیه نمی شود.

دو نکته عملی در مورد پیشگیری از افزایش و درمان افزایش وزن وجود دارد ، اولی مصرف متناسب با نیاز غذا و کالری و دومی داشتن فعالیت بدنی منظم و مداوم. شاید بتوان گفت که بهترین راه توجه به وزن ، کنترل میزان کالری و انرژی ورودی به بدن است. بدن ما در شبانه روز براساس میزان فعالیت بدنی و متابلیسم روزانه بدن ، به میزان مشخصی از کالری نیاز دارد. مصرف کالری بیش از حد نیاز بدن مساوی است با ذخیره کردن آن به صورت بافت چربی در بدن. لذا برای کنترل اضافه وزن یا باید میزان کالری مصرفی کم شود که می توان این کار را با مصرف غذاهای با میزان کالری کمتر از قبیل میوه ها و سبزیجات انجام داد. یا میزان متابلیسم و مصرف کالری در شبانه روز را با افزایش فعالیت بدنی و ورزش افزایش داد.

حرف آخر

برخلاف تصور برخی از افراد که چاقی را نوع خاصی از ظاهر افراد و یک پدیده طبیعی و فیزیولوژیک می دانند ، اضافه وزن و چاقی یک بیماری محسوب می شوند. این بیماری از بسیاری از بیماریهای رایج خطرناک تر و کشنده تر است و هم جنین خود چاقی می تواند عامل ایجاد بسیاری از بیماریهای مهم مانند دیابت نوع 2 و فشار خون بالا باشد. لذا لازم است با این دیدگاه آموزش های لازم در مورد پیشگیری و درمان اضافه وزن صورت بگیرد.