دیابت بیماری مربوط به قند خون است. قند خون انسان از نوع "گلوکز" است. گلوکز منبع اصلی تأمین انرژی برای سلولهای بدن است و سوخت و ساز و متابلیسم اغلب اعضای بدن با استفاده از سوزاندن گلوکز در میتوکندری های سلول های بدن صورت می گیرد. به همین دلیل می توان از گلوکز یا قند خون به عنوان موتور حرکت و منشأ انرژی بافتها و اعضای بدن نام برد. اگر قند خون پایین باشد ، به دلیل از بین رفتن سوخت و ساز ، بدن قدرت انجام کارهای عادی را نخواهد داشت و ضعف و بیحالی مفرط به فرد دست خواهد داد.  از سوی دیگر بالا رفتن قند خون هم برای بدن مضرّ است. قند خون بیشتر از حد استاندارد می تواند به پروتئین ها و سایر اجزای خون متصل شده و بیماریهای مختلفی را در بدن ایجاد نماید.

بدن انسان دارای مکانیسم بسیار دقیق و موثری برای کنترل سطح قند خون است. عملکرد این مکانیسم ها باعث می شود تا در اغلب ساعات شبانه روز میزان قند خون افراد در یک حد مشخص و ثابتی حفظ شود. اگر این مکانیسم ها و سیستم های کنترلی نبودند ، به دنبال هر وعده غذایی میزان قند خون به شدّت بالا می رفت و برعکس در ساعتهای استراحت و خواب قند خون به میزان زیادی کاهش پیدا می کرد.

اختلال در این سیستم های کنترل قند خون است که باعث ایجاد بیماری های مربوط به قند خون مانند "دیابت قندی" و "افت قند خون" می شود.

دیابت قندی

چرخه قند در بدن به چه شکل است؟

 مهم ترین راه رسیدن قند به بدن ، غذای مصرف شده است. ما انواع ترکیبات قندی را در رژیم غذایی روزانه مصرف می کنیم و به صورت معمول ترکیبات قندی تا 50درصد غذای روزانه ما را تشکیل می دهند. انواع ترکیبات قندی یا "کربوهیدراتی" که ما استفاده می کنیم عبارتند از:

1- قندهای ساده مانند گلوکز ، فروکتوز و لاکتوز موجود در غذاها و میوه های شیرین.

2- قندهای دوگانه یا ساکاروز موجود در قند و شکر و ترکیبات غذایی شیرین شده با آنها.

و 3- قندهای پیچیده و مرکب مانند نشاسته موجود در غلات و حبوبات.

اغلب این ترکیبات قندی در سیستم گوارشی و روده انسان به قند ساده گلوکز تبدیل شده و وارد جریان خون می شوند. بالا رفتن گلوکز در خون موجب تحریک غده پانکراس شده و در اثر آن هورمون "انسولین" در خون آزاد می شود. انسولین از نظر متابلیسم بدن از اهمّیت بسیار زیادی برخوردار است و یکی از هورمون های حیاتی بدن محسوب می گردد. انسولین دارای گیرنده های متعدّدی بر روی سلول های بدن است و با آزاد شدن آن به خون و با اثر انسولین بر این گیرنده ها تغییرات زیر ایجاد می شود:

1- انسولین گلوکز موجود در خون را به داخل سلول های بدن هدایت می کند. در حقیقت بدون وجود انسولین ، سلولهای بدن قادر به جذب گلوکز موجود در خون نیستند.

2- انسولین باعث می شود تا گلوکز اضافی خون به صورت ترکیبات "گلیکوژن" در سلول های کبدی و عضلات بدن ذخیره شود تا در زمان کاهش میزان قند خون بدن بتواند از آنها استفاده نماید.

3- انسولین خون اجازه آزاد شدن ترکیبات چربی و پروتئینی را به سلول های بدن نمی دهد و باعث می شود تا اضافه انرژی بدن به صورت بافت چربی و پروتئینی در بدن ذخیره شود.

بنابراین عملکرد انسولین باعث می شود تا میزان قند خون که به دنبال خوردن غذا افزایش پیدا کرده بود ، به سطح عادی بازگردد.

در موارد ناشتا یا در ساعات خواب ، میزان قند خون در اثر مصرف سلول های بدن کاهش پیدا می کند و قند کافی در اختیار مغز و سایر اعضای حساس بدن قرار نخواهد گرفت. در این حالت هورمون دیگری از لوزالمعده ترشح می شود که "گلوکاگون" نام دارد. این هورمون برعکس انسولین عمل می کند ، یعنی باعث می شود تا ذخایر گلیکوژن موجود در کبد و سلولهای ماهیچه های به گلوکز تبدیل شده و در اختیار سایر سلولهای بدن قرار گیرد. از سوی دیگر با ادامه پایین بودن قند خون ، گلوکاگون باعث می شود تا بدن از بافت های چربی و پروتئینی به عنوان منبع سوخت استفاده نماید. به این صورت که کبد با تبدیل ترکیبات جربی و اسید آمینه ها به گلوکز ، مانع پایین افتادن قند خون خواهد شد.

عملکرد این دو هورمون یعنی "انسولین" و "گلوکاگون" در کنار یکدیگر باعث می شود تا میزان قند خون در طول ساعات مختلف شبانه روز در یک حد مشخصی ثابت باقی بماند.

دیابت چگونه ایجاد می شود؟

 مهم ترین علت ایجاد بیماری دیابت ، اختلال در عملکرد هورمون انسولین است. به طور کلی بیماری دیابت به دو دلیل به وجود می آید:

کمبود یا از بین رفتن انسولین بدن

در این حالت سلولهای تولید کننده انسولین که در غدّه پانکراس یا لوزالمعده قرار دارند ، از بین رفته یا خاموش می شوند. در اثر این اختلال عملکرد ، انسولین در خون ترشح نمی شود و به همین دلیل قند خون افزایش پیدا خواهد کرد و امکان ذخیره سازی یا متابلیسم گلوکز در بدن وجود نخواهد داشت.

این نوع از دیابت که در اثر کمبود انسولین بدن به وجود می آید ، به "دیابت نوع 1" ، یا "دیابت وابسته به انسولین" معروف است. این بیماری در افراد با سن پایین و بدون اضافه وزن و چاقی مفرط ایجاد می شود و مسایل ارثی ، ژنتیکی و برخی عوامل اکتسابی در پیدایش آن دخیل هستند.

مقاومت سلولهای بدن به انسولین

 برعکس نوع قبلی در این مورد انسولین به میزان کافی در بدن وجود دارد و در برخی موارد حتّی بیشتر از حد نرمال هم است ولی مشکلی که وجود دارد ، مقاومت سلولهای بدن به عملکرد انسولین است. در این بیماری گیرنده های سطح سلولهای بدن به عملکرد انسولین واکنش نشان نمی دهند لذا انسولین خون قادر به جابجایی گلوکز از خون به داخل سلولهای بدن نیست. به همین دلیل قند در خون تجمع پیدا می کند و از سوی دیگر سلولهای بدن از گلوکز خالی باقی می مانند.

این نوع از دیابت که در حدود 90 درصد موارد دیابت را شامل می شود ، "دیابت نوع 2" یا "دیابت غیر وابسته به انسولین" نامیده می شود. مهم ترین علّت ایجاد مقاومت سلولی به انسولین ، اضافه وزن و چاقی است. بافت چربی و چربی های احشایی عامل اصلی مقاومت به عملکرد انسولین در بدن هستند. در کنار این ، عدم فعالیت بدنی ، مصرف غذاهای با میزان کالری بسیار زیاد و داشتن شیوه های غلط زندگی مانند استفاده از دخانیات هم می توانند در ایجاد این نوع از دیابت نقش داشته باشند.

در برخی از بیماران با دیابت نوع 2 ، همزمان با مقاومت به انسولین ، درجاتی از کمبود انسولین هم دیده می شود و اصطلاحاً دیابت این نوع از افراد ترکیبی از نوع 1 و نوع 2 است.

👈 بیشتر بدانیم:علل شایع ایجاد دیابت 🔗

عوارض دیابت برای بدن چگونه ایجاد می شوند؟

 قند خون وقتی از حد نرمال افزایش پیدا کند می تواند به سایر ملکول ها و ترکیبات داخل خون متّصل شود. ترکیباتی مانند هموگلوبین خون ، چربی های در گردش خون و پروتئین ها بیشتر از همه در معرض خطر هستند. اتّصال قند خون "گلوکز" به این ترکیبات باعث می شود تا چربی خون و اسید آمینه های خون عملکرد خود را از دست بدهند و باعث ایجاد بیماریهای مختلف در بدن فرد دیابتی شوند.

به عنوان مثال چربی بد خون که کلسترول LDL🔗 نام دارد و در حالت طبیعی قدرت بیماری زایی متوسطی دارد ، در اثر اتصال قند خون به آن به ذرّات ریز و مهاجم تری تبدیل خواهد شد که به راحتی می تواند از لایه داخلی عروق بدن عبور کرده و بیماریهای "آتروسکلروزی🔗" ایجاد نماید.

ترکیبات قندی شده یا اصطلاحاً "گلیکوزیله" خون در افراد دیابتی می توانند در عروق "چشم" ، "کلیه ها" ، "عروق اندام تحتانی"، "رشته های عصبی" ، "عروق قلب" و تقریباً در تمام بافت های بدن رسوب کرده و موجب بیماری زایی و آسیب به این اعضا شوند.

البته افزایش قند خون تنها عامل ایجاد عوارض دیابت نیست. انسولین نه تنها باعث هدایت گلوکز خون به داخل سلولهای بدن می شود بلکه در کنار این کار وظیفه متابلیسم و مصرف صحیح گلوکز را هم در سلولها بر عهده دارد. بدون انسولین سوخت گلوکز در بدن به صورت کامل صورت نمی گیرد و قند داخل سلول به جای اینکه مسیر طبیعی داخل لایه های میتوکندری را طی کند ، و به صورت کامل از طریق چرخه "کربس" به آب و دی اکسید کربن تبدیل شود ، از طریق مسیرهای دیگر و ناقص مورد مصرف قرار خواهد گرفت که حاصل آن تولید ترکیبات اسیدی و "اسید لاکتیک" در خون است. هم چنین سلولهای بدن به جای گلوکز بیشتر از منابع چربی و پروتئینی برای به دست آوردن انرژی استفاده خواهند کرد که این دو ماده اصولاً ترکیبات مناسبی برای کسب انرژی نیستند و سوختن آنها در بدن موجب تولید ترکیبات کتونی و مضرّ برای بدن خواهد شد.

👈 بیشتر بدانیم:تشخیص دیابت نوع 2 🔗