"سندرم متابلیک" (Metabolic Syndrome) که گاها (سندرم X یا MetS) هم نامیده می شود در اصل مجموعه ای از عوامل خطر (ریسک فاکتور) قلبی است که از مقاومت به انسولین (عدم پاسخ نرمال بدن به انسولین) ، اضافه وزن یا چاقی و بی تحرکی تشکیل می شود. این بیماری ترکیبی از فشارخون افزایش یافته ، بالا بودن قند خون ، تست چربی مختل خون و افزایش دور شکم است و افرادی که سندرم متابلیک دارند ، خطر بسیار زیادی برای ابتلا به دیابت نوع 2 ، سکته مغزی ، بیماری های قلب و عروق ، کانسر و مرگ زودرس دارند.
علایم سندرم متابلیک
این بیماری مجموعه ای از تغییرات بد در عوامل دخیل در سلامتی است و به تنهایی علامت یا نشانه خاصی ندارد. افرادی که یافته های ظاهری بیماری را دارند ، باید از نظر تغییرات متغیرهای آزمایشگاهی بررسی شوند.
اضافه وزن و چاقی
افزایش دور شکم
فشارخون بالا
گاها سرگیجه و احساس خستگی و ضعف
علایم مرتبط با دیابت مانند تشنگی و ادرار کردن مکرر
علت ایجاد سندرم متابلیک
مهمترین علت سندرم متابلیک ، افزایش وزن و کمبود تحرک است.
سلول های چربی در بدن به نسبت سلول های عضلانی کمتر به انسولین حساس هستند. با افزایش میزان چربی بدن و کاهش فعالیت عضلات ، مقاومت به انسولین افزایش پیدا می کند و میزان قند خون بالا می رود. در ادامه بدن برای کنترل قند بالای خون ، انسولین بیشتری تولید می کند. افزایش میزان انسولین خون دارای عوارض متعددی است که در کنار قند خون افزایش یافته ، می تواند موجب افزایش فشارخون و دیابت نوع 2 شود.
تقریبا از هر سه نفر افراد جامعه ، یک نفر سندرم متابلیک دارد. این میزان با افزایش سن و به ویژه در خانمها افزایش پیدا می کند.
اگرچه در برخی خانواده ها و در برخی نژادها ، میزان سندرم متابلیک زیاد است ولی نقش نوع زندگی و مسایل مربوط به نوع خوراک و میزان فعالیت بدنی نقش بسیار مهم تر و اساسی دارد حتی در افراد با سابقه خانوادگی و زمینه ژنتیکی مساعد. مانند:
چاقی: داشتن وزن زیاد و چاقی ، به ویژه در اطراف شکم ، نقش مهمی در مقاومت به انسولین دارد. چربی دور شکم از نظر متابلیکی فعال بوده و ماده ای بنام Adipokine ترشح می کنند که بر روی حساسیت سلول های بدن به انسولین اثرگذار است.
دیابت قندی: رابطه بین دیابت و سندرم متابلیک بسیار قوی و شناخته شده است. تقریبا 80 درصد بیماران با دیابت ، سندرم متابلیک دارند.
عوامل دیگری مانند کبد چرب ، تخمدان پلی کیستیک و آپنه خواب هم از عوامل مهم در ایجاد مقاومت به انسولین و سندرم متابلیک هستند.
هر فردی که دیابت نوع 2 ، بیماری های قلبی عروقی یا سابقه خانوادگی
این بیماری ها را دارد و در حال حاضر اضافه وزن یا چاقی دارد ،
باید از نظر وجود سندرم متابلیک بررسی شود.
تشخیص سندرم متابلیک
سندرم متابلیک مجموعه ای از اختلالات است ، چاقی (به ویژه چاقی شکمی) ، فشارخون بالا و اختلالات چربی. تشخیص بیماری زمانی است که یک نفر 3 مورد از 5 مورد زیر را داشته باشد:
قطر دور شکم بیشتر از 102 سانتی متر (40 اینچ) ، در مردان و بیشتر از 88 سانتی متر (35 اینچ) ، در زنان.
تری گلیسرید ناشتای خون 150mg/dl یا بیشتر
میزان چربی HDL کمتر از 40mg/dl در مردان و کمتر از 50mg/dl در زنان.
فشارخون افزایش یافته ، فشار سیستولی 130mmHg و بیشتر یا فشار دیاستولی 85mmHg یا بیشتر. هم چنین اگر فردی به دلیل فشارخون بالا از قبل دارو مصرف می کند.
قند خون ناشتا 100mg/dl یا بیشتر. هم چنین افرادی که تحت درمان دارویی برای دیابت هستند.
اگر فردی به جای سه مورد یک یا دو مورد از موارد گفته شده را داشته باشد ،
اگرچه سندرم متابلیک ندارد ولی بازهم میزان خطر افزایش یافته ای
از نظربیماری های قلبی و ایجاد دیابت دارد.
درمان سندرم متابلیک
اگرچه موارد متعددی در مورد درمان فشارخون ، قند بالا و چربی خون مختل بیماران با سندرم متابلیک گفته شده است ولی بهترین راه درمان سندرم متابلیک تغییر عادات و روش های خوردن و فعالیت روزانه است که در یک عبارت "تغییر شیوه زندگی" (Life Style) نامیده می شود.
6 قدم اساسی در کنترل سندرم متابلیک عبارت است از:
داشتن وزن سالم
انجام فعالیت بدنی منظم
داشتن رژیم غذایی مناسب
کاهش استرس های روانی
داشتن خواب مناسب
قطع سیگار
برای شروع درمان اولین قدم به عنوان استارت کار ، کاهش 5 تا 10 درصد از وزن بدن است. این کار باعث می شود تا سد اولیه مقاومت به انسولین شکسته شود و در ادامه با شروع تدریجی ورزش و رساندن آن به حداقل 30 دقیقه در روز ، از میزان قند خون کاسته شده و فاکتورهای آزمایشگاهی سندرم متابلیک رو به کاهش بگذارند. ایده ال ترین حالت برای کاهش وزن رسیدن به BMI نرمال یعنی کمتر از 25 است.
تغذیه در سندرم متابلیک
تغذیه مناسب در افراد با سندرم متابلیک می تواند شامل این موارد باشد:
- گیاهان و سبزیجات غیر نشاسته دار مانند برگها ، قارچ و گوجه
- میوه های رنگی و تازه مانند مرکبات و توت ها
- غلات کامل مانند برنج قهوه ای ، گندم و جو سبوس دار و نان کامل
- پروتئین هایی مانند گوشت مرغ و ماهی ، دانه ها و حبوبات
- روغن های گیاهی مانند زیتون ، کنجد و دانه ها
- لبنیات کم چرب
- غذاهای شیرین شده مانند آب میوه های صنعتی و نوشابه ها ،در حداقل میزان (اگر نباشند بهتر است).
- نوشیدن آب در حد برطرف کردن نیازهای بدن
با کاهش وزن و انجام فعالیت بدنی منظم ،احتمال دارد
سندرم متابلیک به طور کامل درمان شود و
خطرات آن برای قلب و عروق هم از بین برود.
درمان مقاومت به انسولین
تقریبا تا 80 درصد افراد با دیابت نوع 2 ، سندرم متابلیک هم دارند و این در حالی است که اکثر آنها ، متفورمین دریافت می کنند. این باور غلط وجود دارد که متفورمین باعث افزایش حساسیت به انسولین می شود ولی این گونه نیست . متفورمین و بقیه داروهای ضد دیابت فقط قادرند ، قند خون را کاهش دهند. تنها اقدامی که می تواند موجب بهبود حساسیت به انسولین شود ، کاهش وزن و فعالیت بدنی منظم است.
کم خوابی و خواب نامنظم باعث افزایش مقاومت به انسولین می شود. سعی کنید حداقل 6 ساعت خواب منظم و شبانه داشته باشید. اگر بنا به هر دلیلی علی رغم ساعات کافی خواب ، بعد از بیدار شدن ، احساس خستگی می کنید ، از نظر بیماری "آپنه خواب" (Sleep Apnea) باید بررسی شوید.
درمان اختلالات چربی خون
اختلالات چربی خون اگرچه با کاهش وزن و عقب رفتن لایه های چربی شکم ، اصلاح خواهد شد ولی در روند درمان بهتر است برای اختلالات چربی از دارو هم استفاده کرد. از بین اختلالات چربی در سندرم متابلیک یعنی افزایش تری گلیسرید ، کاهش HDL و افزایش LDL، اولویت درمان با LDL است که لازم در ابتدا با صول درمتنی مربوطه و ترجیحا با استاتین ها درمان شود. بعد از تکمیل درمان LDL، اگر اختلال در تری گلیسرید و HDL باقی مانده بود ، باید به درمان آنها اقدام کرد.
درکنار درمان دارویی ، استفاده از غذاهای فیبر دار (روزانه 35 تا 40 گرم از سبزی های برگدار ، حبوبات و آجیل) می توانند به اصلاح بیشتر تغییرات چربی خون کمک نمایند.
درمان فشارخون بالا
تا نیمی از بیماران با سندرم متابلیک ، فشارخون بالا دارند. درمان فشارخون بالا همزمان با اقدامات و تغییر شیوه زندگی برای درمان سندرم متابلیک ، باید شروع گردد. فشارخون بالای کنترل نشده به ویژه در همراهی با دیابت و سندرم متابلیک ، موجب تسریع در ایجاد عوارض بیماری خواهد شد.
سندرم متابلیک بیماری به سرعت در حال پیشرفت دنیای امروزی است. این بیماری و بسیاری از بیماری های متابلیک مشابه را به جرات می توان بیماری های ساخته دست بشر نامید. در حال حاضر تنها راه درمان سندرم متابلیک و دیابت نوع 2 ، کاهش وزن ، از بین بردن چربی های اضافی و فعالیت بدنی منظم است. با رعایت شیوه زندگی سالم ، می توان قبل از پیدایش این بیماری ها ، مانع ایجاد آنها شد.
دیدگاه خود را بنویسید