مروری بر دیابت نوع 1

دیابت نوع 1 ، یک بیماری اتوایمیون و برای تمام عمر است. در بیماریهای "اتوایمیون" یا "خود ایمنی" ، سیستم ایمنی بدن قسمتی از بدن سالم را به عنوان جسم خارجی و بیگانه شناسایی کرده و با استفاده از سیستم ایمنی آن را از بین می برد. در دیابت نوع یک ، سیستم ایمنی بدن علیه سلول های تولید کننده انسولین (سلولهای بتا) فعال شده و آنها را از بین می برد. لذا میزان انسولین در بدن به شدّت کم شده یا از بین میرود. در اثر نبود انسولین در بدن این افراد ، متابلیسم قند خون مختل شده و از یک سو گلوکز یا قند خون توانایی ورود به سلولهای بدن را از دست می دهد و از سوی دیگر روند طبیعی سوخت و ساز مواد غذایی مانند چربیها و پروتئین در بدن به هم می ریزد. اگرچه بروز این بیماری در هر سنّی محتمل است ولی بیشتر از همه در کودکان و نوجوانان دیده می شود و این افراد لازم است تا پایان عمر از انسولین تزریقی برای کنترل قند خون و اصلاح متابلیسم های بدن استفاده نمایند. لذا به دیابت نوع 1 ، دیابت وابسته به انسولین هم گفته می شود.

علایم دیابت نوع 1

 بیشتر علایم دیابت نوع 1 از تجمع بیش از حد گلوکز در خون ایجاد می شود. گلوکز یک ماده جذب کننده آب است لذا وقتی که اضافه قند خون از طریق کلیه ها وارد ادرار شده و دفع می شود ، به دنبال آن مقدار زیادی آب و املاح دیگر مانند پتاسیم هم از بدن دفع می شود. این موضوع باعث افزایش حجم ادرار و از سوی دیگر موجب احساس تشنگی و نوشیدن مقدار زیادی مایعات می شود. علایم اصلی دیابت نوع 1 عبارتند از:

دیابت نوع 1 بیماری سنین پایین است به همین دلیل در بچه ها و نوجوانان می تواند علایم خاصی از خود بروز دهد که عبارتند از:

دیابت نوع 1 در مقایسه با نوع 2

 برعکس دیابت نوع 1 که در آن تولید انسولین کاهش یافته یا متوقف می شود ، در دیابت نوع 2 مقدار انسولین تولید شده جوابگوی نیازهای بدن نیست. به این صورت که یا انسولین به میزان کم تولید می شود یا به دلیل چاقی بیش از حد و افزایش نیازهای بدن به انسولین ، نوعی مقاومت به انسولین تولید شده در بدن وجود دارد که عامل افزایش قند خون و ایجاد علایم دیابت است.

در حدود 10 درصد از موارد دیابت از نوع 1 و اغلب موارد دیابت - تا 90 درصد موارد - از نوع 2 هستند.

علت ایجاد بیماری

 اگرچه در هر سنی احتمال ایجاد دیابت نوع 1 یا دیابت وابسته به انسولین وجود دارد ، با این حال بیشتر بیماران این گروه را نوجوانان و افراد کم سن وسال تشکیل می دهند. برآورد می شود تعداد 5000 نفر از نوجوانان و کودکان در ایران دیابت نوع 1 داشته باشند. این نوع از دیابت در برخی از خانواده ها و نژادها از شیوع بیشتری برخوردار است.

در دیابت نوع 1 ، سیستم ایمنی بدن علیه سلولهای تولید کننده انسولین از پانکراس ، وارد عمل شده و آنها را از بین می برد. به همین دلیل از تعداد این سلولها و میزان تولید انسولین کاسته می شود. در پیدایش دیابت نوع 1 عوامل زیر دخالت دارند:

ژنتیک

 در برخی از مطالعات علمی تا 50درصد موارد دیابت نوع 1 ، دارای زمینه ژنتیکی در فامیل و بستگان بوده است. البته این زمینه ژنتیکی در برخی از موارد برای فعال شدن و بروز دیابت ، احتیاج به عوامل دیگری هم دارد.

ویروس ها

 ابتلای برخی از عفونت های ویروسی می تواند زمینه ساز دیابت نوع 1 باشد. برخی از ویروس ها شباهت ساختمانی به سلولهای تولید کننده انسولین در بدن دارند و زمانی که وارد بدن می شوند می توانند با فعال کردن سیستم ایمنی بدن ، باعث شوند تا بدن به اشتباه سلولهای انسولین ساز را مورد تهاجم قرار دهد.

عوامل محیطی

 مشاهده شده است که وجود برخی از عوامل محیطی و اکتسابی هم می تواند در کنار زمینه ژنتیکی مناسب ، به ایجاد این بیماری کمک کنند.

اگرچه علل اصلی بیماری دیابت نوع 1 هنوز به صورت کامل مشخص نیستند ولی به نظر می رسد مصرف مواد غذایی قندی - برخلاف تصور عوام - نقشی در ایجاد دیابت نوع 1 نداشته باشد.

تشخیص دیابت نوع 1

 سه روش آزمایشگاهی جهت تشخیص دیابت نوع 1 و نوع 2 وجود دارد. اگر فردی علایم بالینی مرتبط با دیابت را داشت باید به وسیله تست آزمایشگاهی وجود یا عدم وجود دیابت مورد بررسی قرار گیرد. این سه روش عبارتند از:

1- انجام تست قند ناشتا. (Fasting Blood Sugar, FBS)

در این روش لازم است حداقل به مدّت 8 ساعت فرد ناشتا باشد و سپس با استفاده از سرنگ خون گیری شده و میزان گلوکز پلاسمای وی اندازه گیری گردد. اگر در دو نوبت متوالی میزان قند پلاسما 126mg/dl یا بیشتر از آن باشد ، دیابت وجود دارد. در این روش لازم نیست فرد حتماً علایم دیابت داشته باشد و حتی بدون وجود علایم بیماری هم اگر قند خون ناشتای وی بیشتر از این مقدار باشد ، تشخیص دیابت درست است.

2- تست غیر ناشتا یا راندوم

اگر فردی علایم دیابت را داشته باشد و بدون اینکه ناشتا باشد ، در هر زمانی از شبانه روز تست قند خون انجام دهد و قند خون راندوم وی 200mg/dl یا بیشتر باشد ، وی دیابت دارد.

3- انجام تست HbA1C

اگر در دو تست جداگانه میزان هموگلوبین قند دار یک نفر بیشتر از 6.5% باشد ، می توان گفت که وی دیابت دارد. در این مورد هم احتیاجی به وجود علایم بیماری دیابت نیست.

این دو تست و نتایج آنها در دیابت نوع 1 و نوع 2 ، هر دو یکسان هستند. شاید پزشک شما لازم بداند در کنار این تست های تشخیصی دیابت ، برای بررسی علت ایجاد دیابت و تعیین نوع آن از تست های دیگری هم استفاده کند. مانند تست اندازه گیری "آنتی بادی ضدّ گلوتامیک اسید دکربوکسیلاز 65 -GADA" ، یا اندازه گیری سطح "C-Peptide" که همراه با تولید انسولین در خون آزاد می شود و پایین بودن آن به معنی عدم تولید همزمان انسولین است.

👈 بیشتر بدانیم:نحوه تشخیص دیابت 🔗

درمان دیابت نوع 1

 درمان اصلی در دیابت نوع 1 ، انسولین است. در مراحل اولیه بیماری که تولید انسولین در بدن به صفر نرسیده است می توان با داشتن برنامه ورزشی و رژیم تغذیه ای مناسب و با کاهش نیاز بدن به انسولین به کند کردن پیشرفت بیماری کمک کرد. حتی برخی از داروهای خوراکی که می توانند به متابلیسم بهتر قند خون کمک کنند و نیاز بدن به انسولین را کاهش دهند هم می توانند در کنترل دیابت نوع 1 کمک کننده باشند. با اینحال در صورتی که میزان انسولین بدن تکافوی قند خون را ندهد لازم است از انسولین تزریقی کمک گرفت.

میزان انسولین لازم و روش استفاده آن برای هر فردی متفاوت است و بستگی به عادات تغذیه ای و فعالیت های بدنی فرد بیمار دارد و لازم است اندازه و روش استفاده از آن با نظر پزشک معالج دیابت به صورت مداوم مورد بازبینی  قرار گیرد.

تطابق با بیماری و کنترل عوارض آن

 در حال حاضر درمان قطعی برای دیابت وجود ندارد و تنها راه درمان و کنترل آن تزریق انسولین است. اگرچه تلاشهایی برای انجام پیوند پانکراس به عنوان غده تولید کننده انسولین صورت گرفته است ولی نتایج عمل نسبی بوده و همچنین مصرف طولانی مدّت داروهای ضد ایمنی برای جلوگیری از ردّ پیوند ، یکی از محدودیت های مهمّ آن است.

به همین دلیل بهترین راه کنترل بیماری ، درمان آن با انسولین و جلوگیری از بروز عوارض طولانی مدّت دیابت است. برای این منظور می توان از موارد زیر کمک گرفت:

1. توجه ویژه به تغذیه و عادات غذایی روزانه

2. انجام ورزش و فعالیت های بدنی

3. استفاده از انسولین و سایر درمانهای تجویز شده

4. کاهش استرس های روزانه

5. و پیگیری و مراقبت مستمر از بیماری و علایم آن

توصیه های قلب من

 شاید شما از شنیدن اینکه خودتان ، فرزند شما یا یکی از بستگان و دوستان شما دیابت نوع 1 دارد ، شوکه و ناراحت شوید. این امر طبیعی است ولی باید آگاه باشید که دیابت یک عارضه طولانی مدّت و شاید برای تمام طول عمر باشد. لذا توصیه می کنیم حتماً برنامه درمانی دیابت را با جدیت و بدون ناراحتی شروع و ادامه دهید. عدم درمان دیابت در کوتاه مدّت شاید در ظاهر علایم و عوارض زیاد و قابل توجهی نشان ندهد ولی قطعاً موجب افزایش عوارض طولانی مدّت دیابت خواهد شد.

بهتر است در مراحل اولیه از طریق کلینیک یا اینترنت با افراد مشابه تماس داشته باشید و علایم و تجربیات خود را به اشتراک بگذارید. حفظ روحیه و نترسیدن از دیابت کلید اصلی درمان آن است.