فشارخون یکی از شایعترین بیماریهای نسل امروز انسانهاست و در اغلب جوامع شایعترین عامل خطر بیماریهای قلبی و مغزی قلمداد می شود. در کشورمان ایران هم به اینگونه است و طبق آمار ۱ نفر از هر ۵ نفر افراد بالغ دچار فشارخون بالا هستند. این آمار با افزایش سنّ به شدّت افزایش پیدا می کند، بطوریکه در افراد بالای ۶۰ سال از هر دو نفر، یک نفر به بیماری فشارخون بالا مبتلا است.
فشارخون بالا یک بیماری چند علّتی است و بسیاری از مسایل اکتسابی در طول زندگی و مسایل ارثی و ژنتیکی در ایجاد و شدّت آن دخالت دارند. تغذیه شخص در دوران کودکی و بزرگسالی، وزن بدن، میزان کار و فعّالیت بدنی، استرس های خانوادگی و فردی، مسایل اقتصادی، نوع شغل، بیماریهای دیگر ففردی و خانوادگی، مصرف سیگار و بسیاری از مطالب دیگر در ایجاد فشارخون مؤثر هستند. مشخص شده است که حتی وزن زمان تولد فرد و تغذیه مادر در دوران جنینی فرد هم در احتمال پیدایش فشارخون بالا دخیل هستند. به همین دلیل در بسیاری از موارد شاید نتوان علّت مشخص و واحدی برای ایجاد فشارخون پیدا کرد و در اغلب موارد مجموعه‌ای از علل و شرایط دست به دست هم میدهند تا فشارخون افزایش پیدا کند.
با اینحال تعدادی از بیماریهای شناخته شده وجود دارند که می توانند موجب فشارخون بالا شوند و طبیعتاً با درمان بیماری زمینه‌ای، فشارخون هم بهبودی کامل یا نسبی پیدا خواهد کرد. به این بیماریها که می توانند به تنهایی باعث پیدایش فشارخون بالا شوند، علل ثانویه فشارخون بالا گفته می شود.
انواع فشارخون بالا
بصورت کلی فشارخون را می توان به دو گروه تقسیم نمود:
فشارخون بالای اولیّه: که در این نوع از فشارخون بیش از یک علت برای فشارخون وجود دارد و علت اصلی بیماری را نمی توان تشخیص داد. اغلب فشارخونهای بالا از این نوع هستند و در اغلب جوامع ۸۵ تا ۹۰ درصد فشارخون بالا از نوع اولیّه است - Primary HTN.
فشارخون بالای ثانویه: در این نوع از فشارخون بالا می توان یک علّت زمینه‌ای و یک بیماری مشخّص را که باعث پیدایش فشارخون بالا شده است را شناسایی کرد. این نوع از فشارخون را در ۱۰ تا ۱۵ درصد بیماران می توان مشاهده نمود - Secondary HTN. تفاوت فشارخون ثانویه با اولیّه در این است که در فشارخون ثانویه با درمان بیماری زمینه‌ای احتمال بهبودی کامل بیماری فشارخون و قطع دارو وجود دارد.
علل ایجاد فشارخون ثانویه
شایعترین علّت فشارخون بالای ثانویه، بیماریهای کلیوی هستند. بیماریهای کلیه و همچنین شریانها و عروق کلیوی می توانند موجب بروز فشارخون بالا شوند. از علل شایع و شناخته شده فشارخون ثانویه می توان به این موارد اشاره کرد:
- تنگی شریان کلیوی
- آسیب به بافت و پارانشیم کلیه
- بیماریهای تیروئید - هم کم‌کاری آن و هم پر‌کاری تیروئید
- بیماری کوشینگ
- بیماری غدّه پاراتیروئید و بالا رفتن کلسیم خون
- کوارکتاسیون آئورت
- فئوکروموسیتوما
- هیپرآلدوسترونیسم
- آپنه خواب
- آکرومگالی و تومور تولید هورمون رشد
- مصرف برخی از داروها
- مصرف بیش از حدّ الکل
چه زمانی به فشارخون ثانویه باید شک کرد؟
بعد از تشخیص فشارخون بالا لازم است در صورت وجود هر‌کدام از موارد زیر به بررسی علل ثانویه فشارخون اقدام کرد. این کار احتیاج به گرفتن شرح حال دقیق از بیمار دارد. لازم است معاینه کامل صورت گرفته و بیمار از جهت بیماریهای زمینه‌ای و نتایج آزمایش خون مورد بررسی قرار بگیرد. موارد شکّ به فشارخون ثانویه عبارتند از:
- شروع بیماری فشارخون در افراد کمتر از ۲۰ سال
- شروع فشارخون در افراد بالای ۵۰ سال
- فشارخون بالای مقاوم به درمان
- یافته‌های غیر‌طبیعی در نوار قلب و اکوی قلب
- وجود هرگونه یافته بالینی مرتبط با بیماریهای مرتبط با فشارخون مانند چاقی زیاد، علایم بیماری تیروئید، سوفل و صدای اضافه قلب و عروق
- یافته‌های غیر طبیعی در آزمایش خون بویژه پتاسیم کم خون.
اگر پزشک در بررسی‌های اولیه به فشارخون ثانویه مشکوک باشد، در مرحله بعدی لازم است تستهای تأیید‌کننده و تشخیصی بیشتر و کامل‌تری درخواست نماید. این تستها عبارتند از:
- جمع‌آوری ادرار ۲۴ ساعته
- آزمایش هورمونی غدّه فوق تیروئید
- تست های هورمونی کورتیزول، غدّه تیروئید، غدّه پاراتیروئید
- اندازه‌گیری رنین و آلدوسترون
- تصویربرداری از عروق کلیوی و آئورت
اهمیّت فشارخون ثانویه
فشارخون ثانویه معمولاً شروع زودتری از فشارخون اولیّه دارد و قدرت آسیب‌رسانی آن به قلب، مغز، کلیه و چشم بسیار بیشتر از فشارخون نوع اولیّه است. به همین دلیل تشخیص و درمان آن بسیار مهمّ است. برای اینکه در صورت عدم تشخیص علّت زمینه‌ای فشارخون و عدم درمان آن، بدن انسان در آینده نزدیک به عوارض جبران‌ناپذیر و غیرقابل برگشت فشارخون بالا دچار خواهد شد.
نکته بعدی در فشارخون ثانویّه، مقاومت آن به درمانهای رایج فشارخون است. اگر با درمان دارویی و با رعایت اصول تغذیه‌ای و ورزشی فشارخون پایین نیامد، باید به وجود علّت ثانویه برای فشارخون بالا و مقاوم بودن آن، شکّ کرد. در اینصورت لازم است عامل زمینه‌ای برطرف شود و تا زمانی که علّت اصلی ایجاد فشارخون بالا پابرجاست و درمان نشده است، احتمال پاسخ به درمان دارویی هم اندک خواهد بود.
درمان فشارخون بالای ثانویه
درمان فشارخون ثانویه، از بین بردن بیماری زمینه‌ای است. به عنوان مثال درمان بیماری غدّه تیروئید می تواند باعث کنترل فشارخون بالا شود یا باز کردن تنگی شریان کلیه یا کوارکتاسیون آئورت هم می توانند به بهبود فشارخون بالا منجر شوند. البت÷ در برخی موارد هم لازم است عامل زمینه‌ای را با جراحی از بین برد، مانند غدّه پاراتیرویید، تومورهای غدّه فوق کلیه و تومورهای هورمون رشد در مغز.
با اینحال در برخی از بیماران حتّی با درمان عامل زمینه‌ای همچنان فشارخون بالا باقی می ماند یا اینکه بصورت کامل درمان نمی شود. علّت این موضوع می تواند متعدّد باشد. به عنوان مثال تأخیر در درمان بیماری زمینه‌ای باعث می شود تا حتّی بعد از اصلاح بیماری ثانویه، فشارخون همچنان به درجاتی بالا باقی بماند. یا در مواردی فرد بیمار، به دلایل دیگری مانند اضافه وزن یا عدم رعایت تغذیه یا مصرف الکل به فشارخون بالای اولیّه مبتلا می شود که در این موارد باید درمان دارویی را ادامه داد.
نکته پایانی
تشخیص و درمان فشارخون تا حدودی ساده است. نکته بسیار مهمّ در درمان فشارخون یافتن ردّ پای فشارخون ثانویه است. اگر فشارخون از ابتدای تشخیص بسیار بالا بود یا با عوارض زودرس فشارخون مانند نارسایی قلب یا صدمه به چشم خود را نشان داد، باید به علل ثانویه مشکوک شد.
همچنین نبود سابقه فامیلی قوی برای فشارخون، وجود علایم بالینی غیر‌طبیعی در معاینه، کاهش یا افزایش یکباره وزن بدن، و یافته‌های غیر‌طبیعی در آزمایش خون باید شک به علل ثانویه فشارخون را برانگیزد.
گاهاً بررسی علل ثانویه فشارخون بالا به آزمایشات متعدد و تستها و تصویربرداری احتیاج دارد که لازم است با صبوری و دقت این مراحل را انجام دهید.
دیدگاه خود را بنویسید