هیپرآلدوسترونیسم - Hyperaldosteronism - یک بیماری مربوط به غدّه آدرنال یا همان غدد فوق کلیوی است. این بیماری شایعترین علّت فشارخون بالای ثانویه است که می تواند باعث افزایش بیش از حدّ فشارخون و آسیب به اعضای بدن گردد. فشارخون ثانویه نوعی از فشارخون بالا است که علّت مشخّص و شناخته شده‌ای دارد و برطرف کردن بیماری زمینه‌ای می تواند موجب حذف و از بین رفتن فشارخون فرد شود.
آلدوسترون چیست و چه‌کاری انجام می‌دهد؟
غدّه آدرنال در بالای کلیه قرار دارد و به همین دلیل به آن غدّه فوق کلیوی هم گفته می شود. این غدّه از پرکارترین غدد بدن بوده و بسیاری از هورمونهای مربوط به سیستم هورمونی را تولید و در خون ترشّح می کند. هورمونهای جنسی، آدرنالین، نورآدرنالین و آلدوسترون از مهمترین هورمونهای تولید شده در غدّه فوق کلیوی هستند. پرکاری قسمت تولید آلدوسترون که در ناحیه کورتکس یا قشری غدّه قرار دارد، منجر به بیماری هیپرآلدوسترونیسم می شود.
هورمون آلدوسترون جزو هورمونهای خانواده مینرالوکورتیکوییدها است و محل اصلی عملکرد آن در کلیه می باشد. این هورمون با اثر بر روی لوله‌های جمع کننده ادرار در کلیه باعث می شود تا یون سدیم بازجذب شده و وارد جریان خون شود و در عوض، یون پتاسیم از کلیه‌ها وارد ادرار شده و دفع گردد. این هورمون بصورت طبیعی در بدن در شرایط کم آبی و همزمان با احساس تشنگی ترشح می شود تا با جذب سدیم از کلیه‌ها و به دنبال آن با جذب آب اضافه موجب غلیظ شدن ادرار و اضافه شدن آب به جریان خون گردد. مهمترین عامل تحریک ترشح آلدوسترون، هورمون رنین است که در کلیه تولید می شود. هورمون رنین با احساس کمبود آب از کلیه‌ها تولید و ترشح می شود.
رنین می تواند همزمان چند کار را باهم انجام دهد. این هورمون تولید آلدوسترون را افزایش می دهد. از سوی دیگر موجب تولید آنژیوتانسین II می شود که می تواند هم به جذب آب از کلیه‌ها کمک نماید و هم موجب انقباض عروق محیطی و بالا رفتن فشارخون می شود.
علاوه از رنین برخی هورمونهای مغزی و هیپوفیز که با احساس تشنگی یا با تحریکات مغزی فعّال می شوند هم می توانند ترشّح آلدوسترون را افزایش دهند، مانند هورمون ACTH.
هیپرآلدوسترونیسم چیست؟
بیماری هیپرآلدوسترونیسم زمانی ایجاد می شود که غدّه فوق کلیوی بصورت خودکار و بدون عامل تحریک اولیّه شروع به تولید و ترشّح مقدار بسیار زیادی هورمون آلدوسترون می‌کند و این تولید غیر‌طبیعی با هیچکدام از عوامل مهارکننده تولید آلدوسترون از بین نمی‌رود. آلدوسترون افزایش یافته خون موجب جذب بیش از حدّ سدیم به خون و دفع بیش از اندازه پتاسیم از خون خواهد شد. سدیم زیادی باعث فشارخون بالا می شود و پتاسیم کم می تواند ضعف و بیحالی ایجاد نماید.
انواع هیپرآلدوسترونیسم
هیپرآلدوسترونیسم و افزایش تولید آلدوسترون می تواند علّت‌های متعدّدی داشته باشد، که عبارتند از:
تومور خوش خیم یک طرفه غدّه آدرنال
تومور بدخیم یک طرفه غدّه آدرنال
هیپرتروفی منتشر یک طرفه غدّه آدرنال
هیپرتروفی منتشر و دو طرفه غدد آدرنال
فرم فامیلیال و ژنتیکی هیپرتروفی منتشر آدرنال
و در موارد نادر تولید آلدوسترون از منبع خارج از غدّه آدرنال
در کنار این موارد برخی از بیماریها هم هستند که موجب بالا رفتن میزان آلدوسترون خون می شوند که شایعترین آنها، بیماری آپنه انسدادی در خواب است - OSA.
چه زمانی باید به هیپرآلدوسترونیسم شک کرد؟
شایعترین علامت این بیماری فشارخون بالا است. تشخیص بیماری به این صورت است که افراد دچار علایم فشارخون بالا مانند سردرد، تنگی نفس، درد قفسه سینه و مشکلات بینایی می شوند و در بررسی‌ها فشارخون بالا تشخیص داده می شود. گاهاً هم این بیماری بدون علایم خاصی و با تشخیص فشارخون بالا تشخیص داده می شود.
فشارخون یک بیماری شایع است و طبیعتاً بسیاری از موارد فشارخون بالا بدون علت زمینه‌ای خاصّی یا در اثر عواملی غیر از آلدوسترون بالا ایجاد می شوند و بسیار مهم است که در چه افرادی با فشارخون بالا، باید به وجود هیپرآلدوسترونیسم شک کرد؟ این موارد عبارتند از:
- شروع فشارخون در سنین پایین یا در سنین بالا
- عدم کنترل فشارخون بالا با درمانهای عادی
- عوارض شدید در قلب، کلیه، مغز و چشم
- وجود پتاسیم کم در آزمایش خون
در هرکدام از موارد زیر لازم است تست غربالگری برای تشخیص بیماری هیپرآلدوسترونیسم انجام داد.
تست غربالگری هیپرآلدوسترونیسم
غربالگری و بررسی اولیّه هیپرآلدوسترونیسم با تست خون آلدوسترون و رنین انجام می شود. لازم است فرد در حالت ناشتا یا غیرناشتا تست خونی برای اندازه‌گیری سطح آلدوسترون و رنین خون انجام دهد. نسبت آلدوسترون به رنین بالای ۱۵ می تواند دلیل محکمی برای این بیماری باشد و لازم است تست‌های تشخیصی انجام شوند.
تشخیص هیپرآلدوسترونیسم
در افرادی که نسبت آلدوسترون به رنین بالا است لازم است تست‌های تکمیلی و قطعی انجام شود. این تستها ۴ نوع هستند:
تست تزریق نرمال سالین: به میزان ۲ لیتر در ۴ ساعت که بعد از آن سطح آلدوسترون باید زیر ۵ نانوگرم در میلی‌لیتر باشد. موارد ۵ تا ۱۰ نانوگرم در میلی‌لیتر، مشکوک و بالای ۱۰ نانوگرم در میلی‌لیتر، نشان‌دهنده بیماری است.
مصرف آزاد نمک: به میزان بیشتر از ۶ گرم نمک در روز، برای ۴ روز و سپس اندازه گیری سدیم در ادرار ۲۴ ساعته.
تست فلودروکورتیزون: به میزان ۰.۱ میلی‌گرم هر ۶ ساعت برای ۴ روز و سپس اندازه‌گیری الدوسترون در حالت ایستاده که بالای ۶ نانوگرم در میلی‌لیتر، تشخیص دهنده است.
تست کاپتوپریل: با مصرف ۲۵ تا ۵۰ میلی‌گرم کاپتوپریل و اندازه‌گیری سطح آلدوسترون قبل و بعد از تست.
در صورت مثبت بودن هرکدام از تست‌های اشاره شده در بالا، لازم است سی‌تی‌اسکن شکم انجام شود تا وجود توده در ناحیه بالای کلیه‌ها بررسی شود.
در برخی از بیماران برای تشخیص بهتر و در صورت لزوم اندازه‌گیری سطح رنین از وریدهای فوق کلیوی انجام می شود. در این تست با استفاده از آنژیوگرافی نمونه خون از وریدهای غدّه فوق کلیه انجام می شود تا با مشاهده اختلاف میزان هورمون در دو طرف، بیماری یکطرف غدّه آدرنال مشخص شود.
درمان هیپرآلدوسترونیسم
درمان بیماری به تشخیص علّت آن بستگی دارد.
در موارد آدنوم‌های خوش خیم، بهترین درمان جراحی و برداشتن تومور است.
در موارد بدخیم لازم است علاوه از جراحی برای بیمار شیمی درمانی و رادیو‌تراپی هم انجام شود.
در موارد منتشر یا غیر قابل عمل بهترین کار درمان دارویی است. اسپیرونولاکتون داروی مهارکننده عملکرد آلدوسترون در بدن است و می توان با دوزهای مختلف از آن استفاده نمود.
دیدگاه خود را بنویسید