سوال: چه چیزی باعث می شود که سطح گلوکز خون در اوایل صبح افزایش یابد حتی اگر کسی چیزی نخورد؟ برای جلوگیری از این امر چه باید کرد؟

این حالت اصطلاحاً به پدیده صبحگاهی - Dawn Syndrome - معروف است. علت اصلی این پدیده افزایش هورمون‌هایی است که باعث می‌شوند سطح قند خون در ساعات نزدیک به صبح افزایش یابد، حتی قبل از اینکه شما چیزی بخورید. هر کسی می تواند این نوع از افزایش قند تولید شده هورمونی را تجربه کند ، حتی افرادی که دیابت ندارند.

این اختلال می تواند هر کسی را تحت تاثیر قرار دهد. با این حال، طبق تحقیقات انجمن دیابت آمریکا، ممکن است به خصوص برای افرادی که دیابت دارند مشکل ساز باشد. این اهمیت به این دلیل است که بدن افراد دیابتی نمی تواند به طور معمول به افزایش قند خون پاسخ دهد، که به نوبه خود ممکن است باعث شود گلوکز خون افراد دیابتی به سطوح بالایی برسد.

پدیده داون

در طول شب بدن به طور طبیعی انسولین کمتری تولید می کند. اما در آخرین ساعات خواب، از حدود ساعت 4 صبح تا 8 صبح، هورمون‌های مرتبط با ریتم شبانه‌روزی شروع به تحریک گردش گلوکز در سراسر بدن می‌کنند تا انرژی سلول‌ها را برای استفاده در روز آینده فراهم کنند. هورمون‌هایی مانند کورتیزول، آدرنالین، گلوکاگون و هورمون رشد هر کدام بدن را تحریک می‌کنند تا گلوکز بیشتری را از کبد و ماهیچه‌ها پمپاژ کند، این افزایش قند خون، همراه با کمبود انسولین در گردش خون، منجر به افزایش طبیعی قند خون در صبح می‌شود.

در حالی که این پدیده برای اکثر افراد طبیعی است و افراد نرمال که انسولی کافی در بدن دارند، قادرن از پس این تغییرات بر بیایند ولی در افراد دیابتی که انسولین در گردش کافی ندارند یا بدن آنها به انسولین موجود در خون مقاوم است، این تغییرات هورمونی می تواند قند خون صبحگاهی را در این افراد به میزان قابل توجهی افزایش دهد.

این پدیده همچنین ممکن است به دلیل عدم مصرف دوز کافی  انسولین  در شب، عدم خوردن داروهای دیابت در شب قبل یا پرخوری و مصرف بیش از حد کربوهیدرات در هنگام شام یا قبل از خواب مربوط باشد.

کبد قند مصرفی روزانه را ذخیره می کند و آن را به مقدار کم در طول روز و شب وارد جریان خون می کند. این به معنای تامین یک منبع انرژی ثابت برای اندام های حیاتی بدن است. در ساعات اولیه صبح، کبد در پاسخ به هورمون هایی که به عنوان بخشی از چرخه خواب و بیداری تولید می شود، تمایل به تولید گلوکز اضافی دارد. این گلوکز اضافی تولید شده توسط کبد است که باعث افزایش سطح گلوکز می شود.

روش کنترل

چند گزینه برای جلوگیری از افزایش گلوکز در صبح زود وجود دارد. متفورمین یک داروی خوراکی است که برون ده گلوکز کبد را کند می کند. انسولین NPH که در اواخر عصر مصرف می شود می تواند چند ساعت بعد برون ده گلوکز اضافی از کبد را جبران کند. برای کسانی که از پمپ انسولین استفاده می کنند، سرعت تحویل انسولین پایه (پس زمینه) را می توان از یک یا دو ساعت قبل از شروع روند صعودی گلوکز افزایش داد. از پزشک خود بپرسید که کدام یک از این گزینه ها برای شما مناسب است؟

غیر از مباحث دارویی می‌توانید این اقدامات را برای مقابله با پدیده سحر انجام دهید، مانند:

  • افزایش یا تغییر زمان مصرف دارو: افزایش دارو و اطمینان از اینکه دوز مصرفی را فراموش نمی کنید، یا تغییر زمان مصرف داروها ممکن است به کاهش قند خون صبحگاهی شما کمک کند. قبل از ایجاد هر گونه تغییر، این گزینه ها را با پزشک معالج یا مراقب دیابت خود در میان بگذارید.
  • کاهش مصرف کربوهیدرات در شب: کاهش مصرف کربوهیدرات ها (حداقل در ساعات شام و عصر) می تواند به شما در جلوگیری از انفجار گلوکز در صبح کمک کند.
  • ورزش در شب: رفتن به پیاده روی بعد از شام، دوچرخه سواری یا دویدن می تواند به حفظ قند خون صبحگاهی در محدوده بهتری کمک کند.
  • از میان وعده آخر شب صرفنظر کنید: اگر واقعا گرسنه هستید، چیزی را انتخاب کنید که حاوی چربی و پروتئین باشد که گلوکز شما را زیاد افزایش ندهد، مانند آجیل یا پنیر.
  • خواب خوب شبانه داشته باشید: هدف خود را 6 تا 8 ساعت در هر شب قرار دهید، زیرا نشان داده شده است که کمتر از 6 ساعت خواب سطح قند خون را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد.
  • صبحانه بخورید: حتی اگر قند خون شما بالا باشد، خوردن هر چیزی در واقع روند پدیده سحر را متوقف می کند و به بازگشت قند خون به حالت عادی کمک می کند.
  • به طور منظم آزمایش کنید: تنها راه برای دانستن اینکه چه چیزی برای بدن شما طبیعی است، آزمایش مکرر قند خون است.

پدیده سوموجی

گاهی اوقات، اگرچه کمتر، مشکل افزایش گلوکز ناشتا صبحگاهی ممکن است به دلیل چیزی به نام اثر Somogyi باشد. در این پدیده به دنبال افت شدید قند خون در ساعات نیمه شب، در اثر واکنش های هورمونی بدن در اثر افت قند خون، میزان آن در ساعات صبح بصورت ریباند، به میزان قابل توجهی افزایش پیدا می کند.  این اتفاق بیشتر در افراد  مبتلا به دیابت نوع یک، در صورت مصرف انسولین شبانه رخ می دهد. به ویژه در افرادی که دوزهای بالاتر انسولین مصرف می کنند این حالت بیشتر رخ می دهد.

همچنین اگر انسولین مصرف می‌کنید و قند خون قبل از خواب شما پایین‌ است و قبل از خواب میان‌وعده‌ای نخورده‌اید، ممکن است این اتفاق بیفتد. در هر صورت، قند خون شما در طول شب کاهش می یابد و بدن شما هورمون هایی را برای مقابله با این افت ترشح می کند. نتیجه؟ شما با سطح گلوکز خون بالاتر از حد طبیعی از خواب بیدار می شوید.

اگر دیابت نوع یک دارید و این اثر را تجربه می کنید، به پزشک خود اطلاع دهید. زیرا ممکن است نیاز به تغییر دوز دارو یا انسولین داشته باشید.

اگر انسولین مصرف می کنید، قبل از رفتن به رختخواب قند خون خود را کنترل کنید. اگر سطح بدن شما خیلی پایین است - به عنوان مثال، کمتر از 100 میلی گرم در دسی لیتر (اگرچه این می تواند برای هر فرد متفاوت باشد) - ممکن است لازم باشد قبل از خواب یک میان وعده حاوی پروتئین، چربی و تعداد کمی کربوهیدرات بخورید. به عنوان مثال، یک لقمه نان و ماست ساده یا نصف ساندویچ نان و پنیر.

چگونه تفاوت را تشخیص دهیم؟

بهترین راه برای اطمینان از اینکه آیا پدیده سحر را تجربه می کنید یا اثر Somogyi این است که قند خون خود را در نیمه شب آزمایش کنید. چند شب متوالی بین ساعت 2 تا 3 صبح از خواب بیدار شوید و قند خون خود را چک کنید. اگر در آن زمان قند خون شما پایین است (کمتر از 70 میلی گرم در دسی لیتر)، می تواند اثر Somogyi باشد. اگر قند خون نصف شب شما طبیعی یا بالا باشد، ممکن است پدیده صبحگاهی یا Dawn مقصر باشد.