بسیاری از افراد دیابتی، پیش آمده که برای چند ساعت در طول روز گرسنه یا تشنه باشند ولی روزه داری در ماه رمضان هم ساعت های طولانی را شامل می شود و هم برای نزدیک به یک ماه طول می کشد و به همین دلیل افراد دیابتی باید در مورد اهمیت دیابت در ماه رمضان و ایام روزه داری بیشتر بدانند.
روزه داری و گرسنگی و تشنگی طولانی یکی از نکات مهمّ در افراد دیابتی است و بسیاری از افراد دیابتی، در مورد روزه داری و خطرات و عوارض آن نگران هستند.
دیابت یکی از بیماریهای متابلیک است که رابطه مستقیمی با خوردن و آشامیدن دارد. از سوی دیگر سطح هورمونهای مؤثر در تنظیم قند خون مانند انسولین و کورتیزول تحت تأثیر مستقیم استرس ناشی از گرسنگی و تشنگی است و این دو موضوع نشان می دهد که به چه میزان باید در مورد روزه داری در ماه مبارک رمضان یا روزه در سایر ماههای سال، نگران و حساس بود.
در هر شرایطی اگر فرد روزه دار متوجّه ضرر و صدمه جسمانی ناشی از روزه شود، طبیعتاً نباید اقدام به روزه داری نماید. از سوی دیگر اگر فرد دیابتی تصمیم به روزه داری دارد لازم است حتماً با پزشک معالج در این مورد مشورت نماید.
در کدام افراد دیابتی روزه قدغن است؟
اطفال و کودکان با دیابت، خانم های باردار افراد مسن با دیابت و افرادی که کاهش هوشیاری و اشکال در پاسخ به افت قند و علایم افت قند دارند، نباید روزه بگیرند. سایر افرادی که روزه برایشان ضرر دارد عبارتند از:
روزه داری در افراد دیابتی که از انسولین استفاده می کنند، خطرناک است و توصیه نمی شود. اگرچه بسیاری از افراد روزه داری را امری شخصی می دانند و اظهار می کنند که توان بدنی روزه داری را دارند ولی میزان ضرر و آسیب روزه و گرسنگی طولانی مدّت در افراد دیابتی وابسته به انسولین بسیار زیاد است. لذا توصیه می شود افراد با دیابت نوع ۱ که وابسته به انسولین هستند و افراد با دیابت نوع ۲ که در روند درمان از انسولین استفاده می کنند، روزه نگیرند.
گروه دوم افراد با صدمه عضوی ناشی از دیابت هستند. افراد با آسیب های بدنی ناشی از دیابت نباید روزه بگیرند. آسیب به چشم، کلیه و نارسایی کلیه، بیماری قلبی، بیماری عروق محیطی و نوروپاتی دیابتی از عوارض دیابت هستند و افرادی که این عوارض را دارند، میزان ضرر آنها از دیابت بیشتر از بقیه است و نباید روزه بگیرند.
خطر روزه داری برای افراد دیابتی
بصورت کلی روزه داری و گرسنگی و تشنگی طولانی مدّت با سه خطر جدّی همراه است:
اولّین خطر افت قند خون و اصطلاحاً هیپوگلیسمی است. به این معنی که گرسنگی طولانی و عدم مصرف موادّ غذایی می تواند به پایین آمدن قند خون منجر شود. پایین آمدن قندخون می تواند به سرگیجه، سردرد، تعریق زیاد و کاهش سطح هوشیاری منجر شود و بسیار مهمّ است. لازم است فرد روزه دار با علایم افت قند، فوراً روزه را قطع کرده و از موادّ غذایی قندی برای بهبود علایم استفاده نماید. این افراد لازم است روزه نگیرند.
خطر دوّم روزه داری افزایش قند خون و مسمومیت با قند خون است. قند خون بیشتر از ۳۰۰ میلی گرم با خطر مسمومیت با قندخون همراه است. این مسمومیت می تواند هم بصورت اسیدوز دیابتی DKA بروز نماید و هم می تواند به شکل کومای ناشی از اسمولالیته بالای خون خود را نشان دهد و در هر دو صورت لازم است فوراً شخص روزه دار با کمی آب روزه خود را افطار کند و سریعاً آزمایش خون و درمان صورت بگیرد.
کم آبی بدن خطر سوّم در روزه داری است. آب یکی از ضروری ترین موادّ غذایی لازم برای بدن است. در طول یک روز سه چهارم آب بدن از راه نوشیدن و یک چهارم آن از طریق مواد غذایی تأمین می شود. کمبود آب در افراد دیابتی می تواند به سردرد، افت فشارخون، تشدید نارسایی قلبی، غلیظ شدن خون و خطر لخته شدن آن، تشدید نارسایی کلیه و افزایش غلظت قند خون منجر شود. لذا لازم است افراد دیابتی که تصمیم به روزه داری دارند، از مصرف آب کافی در ساعات افطار تا سحر مطمئن باشند و همچنین در طول روز از فعالیتهای بدنی که موجب تبخیر یا از دست دادن آب میشود، اجتناب نمایند.
من دیابتی هستم، روزه بگیرم یا نه؟
پاسخ به این سؤال کلی نیست و افراد دیابتی که تصمیم به روزه گرفتن دارند، باید به نکات زیر توجه نمایند. هر کدام از این موارد و پاسخ هر یک از این سؤالات در این تصمیم کمک کننده هستند:
- نوع دیابت و اینکه نوع ۱ است یا دیابت نوع ۲ ؟
- سن فرد و اینکه آیا با علایم افت یا افزایش قند خون یا عوارض آن آشنا است یا نه؟
- از چه داروهایی برای کنترل قند خون استفاده می شود؟
- میزان کنترل فعلی قند خون و HbA1c چه اندازه است؟
- آیا عوارض دیابت مانند نارسایی کلیه یا بیماری قلبی وجود دارد یا نه؟
- روزه در چه ماه و فصلی از سال است و طول مدّت روزه داری چقدر است؟
- شغل و میزان فعالیت بدنی فرده چه میزان است؟
پاسخ به هر یک از این سؤالات نقش مهمی در تعیین امکان روزه داری دارد. به عنوان مثال فردی که دیابت خفیف دارد و صرفاً با رژیم غذایی یا یک عدد داروی خوراکی کنترل می شود و عوارض دیابت هم ندارد با فردی که دیابت کنترل نشده و با عوارض متعدّد دارد، در توصیه به روزه داری یکسان نخواهد بود.
چه باید کرد؟
اولین و مهمترین اقدام مشورت با پزشک معالج است. طبیعتاً مشاوره قبل از روزه داری در تعیین اینکه چه عوارضی محتمل است، بسیار سودمند خواهد بود. بصورت کلی توصیه می کنم اگر در مورد عوارض دیابت و اینکه آیا می توانید سلامت بدن خود را در زمان روزه داری حفظ نمایید، مطمئن نشده اید، اقدام به روزه گرفتن نکنید. زیرا هم از نظر پزشکی و هم از نظر فقهی کار مناسبی نیست و چه بسا روزه داری با بیماری و صدمه به بدن، گناه شرعی هم دارد.
لازم است در زمان روزه داری چندین بار قند خون خود را کنترل نمایید. چک قند خون روزه را باطل نمی کند و اطلاع از میزان قند خون می تواند نقش مهمی در داشتن روزه سالم داشته باشد.
لازم است با علایم افت قند خون و مسمومیت با قند خون و افزایش آن آشنا باشید و واکنش مناسب به آن بدهید.
لازم است در مورد تعداد و زمان مصرف داروهای دیابت قبل از شروع ماه مبارک با پزشک خود هماهنگ نمایید.
نکات غذایی در ماه مبارک رمضان
سحری
لازم است افراد دیابتی حتماً وعده سحری را میل کنند. بدون خوردن سحری بهتر است افراد با دیابت روزه نگیرند.
بهترین غذا برای سحری استفاده از غلات کامل، حبوبات، غذاهای فیبری، قندهای پیچیده و مرکب، سبزیجات و میوه ها هستند. این نوع غذاها اندکس قندی پایینی دارند و هضم و جذب آنها به آهستگی در بدن صورت می گیرد.
لازم است قندهای سریع الاثر و شیرین و مواد چربی در وعده سحری مصرف نشوند.
افطار
عادت رایج ببه استفاده از خرما در افطار است. اگرچه قند خرما از قندهای مفید است ولی دو عدد خرما در حدود ۲۰ کیلوکالری انرژی دارند که زیاد است. بهتر است افطار با آب گرم یا ولرم باشد. لازم است از آب میوه یا نوشیدنی های شیرین اجتناب کنید.
رسم رایج در افطار اغلب کشورهای اسلامی به استفاده از مواد شیرین و قندی است مانند حلوا، زولبیا، بامیه و باقلوا. بهتر است حتی الامکان اجتناب کرده یا با رعایت اندازه از مقدار بسیار کمی استفاده نمایید.
راه های دیگر
رمضان ماه خیرات و برکات است و تنها راه خیرات هم روزه داری نیست. افرادی که بدلیل بیماری یا مسافرت قادر به روزه گرفتن نیستند می توانند با کمک به دیگران و اطعام افراد نیازمند و فقیر به خیرات و فیوضات این ماه برسند و توصیه می شود افراد با بیماری قلبی یا دیابت که توان روزه گرفتن ندارند حتما با این روشها از فیوضات این ماه مبارک بهره ببرند.
دیدگاه خود را بنویسید