فشار خون چيست؟

سيستم خون رسانى بدن يك سيستم مدار بسته است. خون لازم براى اعضاى بدن، از قلب خارج شده و پس از عبور از سرخ رگ، موى رگ و سياه رگ؛ مجددا به قلب برمى گردد. خون انسان در طول زندگى، اين مسير بسته را بارها و بارها طى مى كند. مثل هر فرايند فيزيكى براى گردش خون در اين مسير نسبتا طولانى و پر فراز و نشيب، احتياج به نيروى جلوبرنده اى وجود دارد كه به " فشار خون " معروف است. فشار خون توسط دو عامل توليد و حفظ مى شود. يكى نيروى انقباضى و " پمپاژ كننده " قلب است كه با نيروى انقباض عضلات خون موجود در قلب را با فشار وارد سرخ رگ اصلى بدن كه همان " آئورت " نام دارد مى كند. عامل دوم كه بيشتر نقش هدايت كننده و تنظيم كننده را دارد، ميزان انقباض و " تون " عروق بدن است. برخلاف تصور رگ هاى بدن لوله هاى ثابتى نيستند و بسته به شرايط مختلف و نيازهاى بدن و هم چنين تحريك عصبى بدن، منقبض و منبسط مى شوند. تغيير تون و ميزان فشردگى رگ هاى بدن، علاوه از توزيع خون در اعضاى مختلف بدن، موجب تغيير فشار خون هم مى گردد؛ به طورى كه فشار ايجاد شده توسط خون در اعضاى بدن به تدريج كاهش يافته و خون با فشار نزديك به " صفر " مجددا وارد قلب شده و بار ديگر با انقباض قلب با حداكثر فشار از قلب خارج مى گردد. اين چرخه در هر دقيقه تقريبا ٧٠ بار، در هر ساعت ٤٢٠٠ بار، هر روز صدهزار مرتبه، هر سال ٣٦ ميليون بار و در يك عمر هفتاد ساله، دو و نيم ميليارد بار تكرار مى شود.

 فشار خون و اهمیت آن

تغذيه اعضاى بدن توسط جريان خونى است كه از طريق سرخ رگ هاى هر عضو صورت مى گيرد. اگر فشار خون داخل رگ هاى بدن پايين باشد، خون رسانى به بدن مختل مى شود و اين امر موجب ضعف و بى حالى عمومى در بدن خواهد شد. اگر خون رسانى به صورت موضعى و فقط به يك عضو بدن مختل شود، آن عضو - كه مى تواند مثلا قلب، ريه، كليه و حتى دست و پا باشد - دچار كاهش خون رسانى و نكروز خواهد شد. كاهش خون رسانى به كل بدن را اصطلاحا " هيپوتنشن " و كاهش خون رسانى به يك عضو را اصطلاحا " ايسكمى " مى نامند.  برعكس اگر فشار خون داخل رگ هاى بدن افزايش يابد، اعضاى بدن به صورت مزمن و طولانى مدت با فشار بيشتر از معمول مواجه خواهند بود كه اين امر مى تواند موجب نارسايى و اختلال در عملكرد اعضاى بدن مانند چشم، مغز، قلب، كليه و تقريبا تمام رگ هاى بدن گردد.

براى اندازه گيرى فشار خون با هر وسيله اى كه باشد، دو عدد مد نظر است. عدد اول كه فشار خون سيستولى نام دارد موقع انقباض قلب ايجاد مى شود و ناشى از حركت موج خون داخل عروق است. اين فشار همان فشار خون بالا ناميده مى شود. فشار خون پايين كه به صورت علمى فشار خون دياستولى ناميده مى شود، در زمان استراحت قلب و در اثر فشار رگ هاى بدن بر خون داخل آن ها ايجاد مى شود. واحد اندازه گيرى هر دو فشار به ميلى متر جيوه (mmHg), است. روش اندازه گيرى فشار خون در مطلب ديگرى توضيح داده شده است.

تقريبا اندازه واقعى طبيعى براى فشار خون وجود ندارد. يك قانون كلى وجود دارد كه مى گويد: به شرط بدون علامت بودن يك فرد، هر چه فشار خون پايين تر، بهتر. با اين حال براى اين كه درك درست و قابل اندازه گيرى از مفهوم فشار خون داشته باشيم، طى تحقيقات مفصل علمى فشار خون ، براساس عوارضى كه مى تواند ايجاد كند، تقسيم بندى شده است. طبق آخرين دستورالعمل منتشر شده در مورد فشار خون كه توسط انجمن قلب و عروق آمريكا ارايه شده است، فشار خون به ٤ گروه طبقه بندى شده است.

 

اندازه فشارخون 

گروه اول فشار خون نرمال دارند. اين افراد به جز مراقبت هاى پيش گيرانه و اندازه گيرى دوره اى فشار خون احتياج به اقدام ديگرى ندارند.

گروه دوم دچار افزايش فشار خون هستند ولى هنوز در تعريف محدوده فشار خون بالا نيستند. افراد اين گروه اگر برخى شرايط و بيمارى هاى خاص مانند ديابت، نارسايى كليه و برخى شرايط پرخطر قلبى را داشته باشند بايد درمان دارويى دريافت كنند، در غير اين صورت مراقبت هاى پيش گيرانه و اندازه گيرى هاى دوره اى فشار خون كافى است.

گروه سوم و چهارم دچار بيمارى فشار خون بالا هستند و احتياج به درمان دارويى دارند.

نكته بسيار مهمى كه در مورد فشار خون وجود دارد اين است كه فشار خون محدوده ثابتى ندارد و در يك فرد بسته به شرايط مختلف فشار خون مى تواند تغيير نمايد. اين شرايط مانند وضعيت تغذيه، استرس هاى روحى، فعاليت بدنى، مصرف داروهاى خاص و حتى حالت نشستن همگى بر روى سطح فشار خون اثر گذار هستند. اين تغييرات هم در مرحله تشخيص بيمارى فشار خون و هم در افرادى كه با تشخيص فشار خون بالا تحت درمان دارويى قرار دارند بايد مد نظر قرار بگيرند. به همين دليل تشخيص بيمارى فشار خون تابع شرايط و روش هاى خاصى است و با يك يا دو بار فشار خون بالا نمى توان تشخيص بيمارى را تأييد كرد.

نكته مهم بعدى كه در مورد فشار خون بالا وجود دارد اين است كه فشار خون بالا بيمارى مزمن و مربوط به سال هاى طولانى از زندگى است. در صورت سهل انگارى و عدم تشخيص يا تشخيص دير بيمارى، عوارض متعدد و نوعا غير قابل برگشتى در اعضاى مختلف بدن ايجاد خواهد شد كه با درمان طولانى مدت هم شايد نتوان به شرايط طبيعى اوليه برگشت.

در نوشته هاى بعدى به روش هاى غربال گرى و تشخيص فشار خون بالا خواهيم پرداخت.