دریچه میترال "Mitral Valve, MV" که به دریچه دولتی هم معروف است مابین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد. عملکرد نرمال این دریچه به این شکل است که در زمان استراحت قلب یا همان مرحله دیاستول "Diastole" باز شده و اجازه می دهد تا خون به راحتی از دهلیز چپ وارد بطن چپ شود و در زمان انقباض قلب یا همان مرحله سیستول "Systole" به صورت کامل بسته شده و باعث می شود تا خون داخل بطن چپ تماما به داخل آئورت ریخته شود.
اختلال عملکرد و نارسایی دریچه میترال باعث می شود تا خون موجود در بطن چپ موقع انقباض قلب به جای اینکه تماما وارد شریان آئورت و بدن بشود ، قسمتی از آن - بسته به شدت نارسایی میترال - در خلاف مسیر حرکت خون ، وارد دهلیز چپ بشود. این امر از یک طرف باعث کاهش خون رسانی به بدن و از سوی دیگر موجب افزایش حجم خون و فشار داخل دهلیز چپ خواهد شد.
علل نارسایی دریچه میترال
دریچه میترال ساختمان به نسبت پیچیده تری نسبت به سایر دریچه های قلب دارد. این دریچه از 4 قسمت تشکیل شده است و اختلال در عملکرد هر کدام از این بخش ها می تواند موجب نارسایی دریچه میترال گردد:
دو عدد صفحه نازک ولی محکم که سطح دریچه را تشکیل می دهند ، بنام "لت یا لیفلت (Leaflet). عفونت دریچه میترال ، سابقه تب روماتیسمی در دوران کودکی ، پرولاپس دریچه میترال و مصرف داروهای محرک برای کاهش وزن با صدمه به این قسمت می توانند موجب نارسایی دریچه شوند.- حلقه محکم و فیبری اطراف دریچه که لت ها به آن می چسبند بنام "آنولوس (Annulus). این حلقه در زمان گشادی بیش از حد قلب باز می گردد و همین امر موجب می شود تا دریچه میترال علیرغم سالم بودن اجزای آن ، و به دلیل فاصله گرفتن لت های دریچه از هم ، دچار نارسایی گردد.
- طناب های سفید و محکم به نام "کوردا (Chorda Tendinae) که به لبه لت ها می چسبند. این طناب ها در اثر عفونت قلب IE، بعد از تب روماتیسمی قلب و در اثر بیماری های بافت همبند مانند "مارفان" ، تغییر شکل داده یا حتی پاره می شوند.
- دو عدد پایه عضلانی محکم و قوی بنام عضلات "پاپیلری (Papillary) ، که به دیواره قلب چسبیده اند و پایه دریچه میترال هستند. احتمال دارد این عضلات به دنبال ایسکمی یا سکته حاد قلبی ، پاره شوند و پارگی اینها موجب نارسایی شدید و حاد دریچه میترال خواهد شد.
علایم نارسایی دریچه میترال
علایم نارسایی میترال عبارتند از:
ضعف و بیحالی
تنگی نفس به ویژه در زمان فعالیت
خستگی در زمان انجام کارهای روزانه
احساس کوبیدن قلب و طپش در قفسه سینه
درد سینه
ادم و تورم در پاها
البته شدت و میزان علایم ناشی از نارسایی دریچه میترال بستگی به شدت نارسایی دریچه و هم چنین مدت زمان ایجاد نارسایی دریچه است.
اگر تخریب دریچه به صورت حاد و ناگهانی اتفاق بیفتد ، مانند حالتی که در اثر پارگی عضلات پاپیلری یا طناب های کوردا اتفاق می افتد ، یا تخریب دریچه میترال در اثر عفونت شدید ، علایم بسیار شدید بوده و با احساس تنگی نفس شدید ، احساس خفگی ، ضعف و بی حالی مفرط خود را نشان می دهد و در صورت عدم درمان فوری ، می تواند خطرناک و کشنده باشد.
ولی در شرایطی که بیماری مزمن بوده و پیدایش و پیشرفت آن سالها به طول می انجامد ، در مراحل اولیه شاید فرد مبتلا اصلا علایمی از بیماری نداشته باشد. این بیماری در مراحل خفیف و متوسط با علایم ناچیزی همراه است و یا اصلا بی علامت است. در مرحله شدید نارسایی دریچه هم شاید تا مدت ها به دلیل تغییراتی که در قلب ایجاد میشود و قلب به تدریج با تغییرات ناشی از بیماری تطابق می کند علامتی ایجاد نشود. معمولا وقتی علایم بیماری ظاهر می شود که مدت زمان زیادی از بیماری گذشته و قلب وارد مرحله نارسایی شده است. لذا شناسایی به موقع و پیگیری روند این بیماری از اهمیت زیادی برخوردار است.
تشخیص بیماری
اگر شما علایم مرتبط با نارسایی دریچه میترال را داشتید: شامل تنگی نفس به ویژه در حین انجام فعالیت بدنی ، خستگی ، درد سینه ، ضعف و بیحالی ، عدم توانایی انجام فعالیت های روزانه یا کاهش ناگهانی هوشیاری و سنکوپ ، در اولین فرصت باید به پزشک مراجعه نمایید. مهم ترین راه تشخیص نارسایی میترال شنیدن صدای قلب و سوفل ناشی از این بیماری توسط پزشک است. البته برای اثبات تشخیص ، تعیین شدت نارسایی دریچه و بررسی سایر بیماری های قلبی لازم است برخی تست ها توسط پزشک انجام شود.
- نوار قلب (Electrocardiogram ECG): از نوار قلب برای بررسی نوع ریتم قلب استفاده می شود. هم چنین افزایش حجم و اندازه سلول های قلبی موجب ضخیم شدن و افزایش حجم حفرات قلب می شود که این تغییرات در نوار قلب قابل شناسایی هستند.
- عکس قفسه سینه (Chest X-ray, CXR): در نارسایی دریچه میترال قلب به شدت بزرگ می شود. لذا در عکس قفسه سینه این بیماران بزرگی قلب همراه با علایم نارسایی آن قابل مشاهده است.
- اکوکاردیوگرافی (Echocardiography): بهترین و دقیق ترین وسیله برای تشخیص قطعی و ارزیابی شدت نارسایی میترال انجام اکوکاردیوگرافی است. اکو یا همان سونوگرافی قلب به پزشک امکان بررسی دریچه میترال ، درگیری سایر دریچه های قلب ، عملکرد عضلات قلب و تعیین شدت بیماری را می دهد و در مورد ادامه روند بیماری و نوع درمان انتخابی کمک قابل توجهی می کند.
- کاتتریزاسیون قلب و آنژیوگرافی ( Cardiac Catheterisation and Angiography): در کاتتریزاسیون ، لوله های باریک و توخالی مخصوصی از راه کشاله ران یا شریان مچ دست وارد قلب و حفرات آن می شود و فشارهای داخل حفرات و دو طرف دریچه ها اندازه گیری می شود. روشی که هم برای تشخیص و هم تعیین شدت تنگی ، نارسایی و سایر اختلالات دریچه ای استفاده می شود. از آنژیوگرافی برای تشخیص تنگی همزمان عروق کرونر قلب استفاده می شود. انجام آنژیوگرافی کرونر برای تعیین نوع روش درمانی ( جراحی قلب باز یا اینترونشن از راه پوست) کمک کننده است.
عوامل خطر بیماری
برخی عوامل باعث افزایش احتمال ابتلا به تنگی آئورت می شوند. این عوامل خطر عبارتند از:
- افزایش سن: افزایش سن باعث تغییر شکل دریچه میترال می گردد. هر چه تعداد سالهای عمر بیشتر یاشد با مکانیسم استهلاک بیشتر ناشی از مصرف بیشتر "Wear and Tear" کلسیم بیشتری روی دریچه ها رسوب کرده و اجزای دریچه میترال سفت تر و ثابت تر می گردند و توانایی باز شدن و بسته شدن عادی را از دست می دهند.
- فشارخون بالا: فشارخون بالا به ویژه اگر شدید بوده و درمان نشده باشد ، موجب گشادی آنولوس دریچه میترال و نارسایی پیشرونده دریچه می گردد.
- پرولاپس دریچه میترال: این بیماری اگرچه در اغلب موارد بی علامت بوده و بدون نارسایی میترال یا با نارسایی بسیار کمی همراه است ولی به دلیل شیوع بسیار زیاد آن در جامعه و ابتلای تعداد زیادی از افراد در حال حاضر در بسیاری از کشورهای پیشرفته به عنوان عامل اصلی نارسایی دریچه میترال و تعویض دریچه میترال مطرح است. اگر شما دارای پرولاپس دریچه میترال هستید ، در مورد شدت نارسایی میترال همراه و احتمال پیشرفت آن حتما با پزشک معالج خود صحبت نمایید.
- عفونت ها: اگر شما سابقه تب روماتیسم حاد در کودکی دارید ، یا سایر عفونت های دریچه ای را داشته اید ، احتمال ابتلا به نارسایی میترال و سایر بیماری های دریچه ای بالا است و لازم است شما به صورت منظم تحت نظر پزشک باشید.
گاها بدون وجود علایم قلبی و در بررسی قلب به دلایل دیگر ، نارسایی دریچه میترال در مراحل اولیه و بی علامت تشخیص داده می شود. در مرحله بدون علامت بیماری لازم است شما به صورت منظم تحت نظر پزشک باشید تا به محض بروز علایم شدت بیماری یا شروع نارسایی قلب ، درمان نارسایی دریچه شروع شود.
در طول مدت زمانی که شما به دلیل نارسایی دریچه میترال بی علامت تحت نظر هستید لازم است پیدایش هر کدام از علایم زیر را در اولین فرصت به پزشک معالج خود اطلاع دهید:
- تنگی نفس فعالیتی
- درد سینه
- احساس سبکی سر
- خستگی
- ادم و تورم در پاها
- احساس تنگی نفس در موقع دراز کشیدن و خوابیدن
- بیدار شدن در نیمه شب با تنگی نفس و احساس خفه شدن
- تنفس سخت و مشکل
- بیهوش شدن و افتادن
- احساس طپش قلب یا اینکه قلب شما تندتر می زند
در برخی از بیماران لازم است با توصیه پزشک معالج محدودیت هایی در ورزش یا برخی از فعالیت های بدنی شدید ، صورت بگیرد و لازم باشد شما به صورت دوره ای - مثلا هر 6 ماه تا یک سال - آزمایشات مختلف و اکو انجام بدهید.
بعد از اینکه علایم بیماری نارسایی میترال ظاهر شد یا در اکوی پیگیری علایم نارسایی قلب وجود داشت ، لازم است درمان بیماری انجام شود.
درمان نارسایی دریچه میترال
به دلیل این که اغلب موارد نارسایی دریچه آئورت در زمان تشخیص ، دچار نارسایی قلبی هم هستند لذا یکی از درمان های اصلی در بیماران با نارسایی دریچه میترال ، درمان نارسایی قلبی همزمان است.
در نارسایی حاد دریچه ، تنها راه درمان قطعی و نجات جان بیمار جراحی اورژانس دریچه میترال است.
در موارد مزمن نارسایی میترال اگر بیماری دریچه موجب علایم بالینی نگردد و هم چنین در اکوی قلبی انجام شده یافته ای به نفع نارسایی و افت عملکرد بطن چپ وجود نداشته باشد ، احتیاج به جراحی ندارد.
در غیر این صورت ( داشتن علامت بالینی یا افت عملکرد قلب در اکو) برای برطرف کردن بیماری دریچه در اغلب موارد نیاز به جراحی است.
نوع جراحی دریچه میترال برای درمان نارسایی آن ، بستگی دارد به وجود همزمان نارسایی میترال و آسیب سایر دریچه های قلب. اگر سایر دریچه های قلب احتیاج به مداخله نداشته باشند و آناتومی دریچه هم مناسب باشد ، شاید ترمیم - و نه تعویض - دریچه بهترین گزینه باشد. در غیر این صورت دریچه میترال با یکی از دریچه های فلزی یا حیوانی موجود باید تعویض گردد.
در سال های اخیر برای درمان انواع خاصی از نارسایی دریچه میترال از روش های غیر جراحی هم استفاده شده است مانند استفاده از میتراکلیپ و سایر روش های کم تهاجمی. لیکن کارایی و نتایج طولانی مدت این روش ها هنوز مورد تایید قرار نگرفته است.
دکتر امیرفرهنگی
متخصص قلب و عروق
کلینیک قلب من
دیدگاه خود را بنویسید