بیش از یکسال است که ویروس کرونا (کووید-19) در سراسر جهان شیوع یافته و تاکنون دهها میلیون نفر به آن مبتلا شده اند و تعداد بسیار زیادی از افراد هم عوارض ناشی از ابتلا به ویروس را پیدا کرده اند. همانند بسیاری از عفونت های ویروسی ، علیرغم پیشرفت های خوب و امیدوار کننده در درمان این ویروس، به نظر می رسد که در حال حاضر تنها راه کاهش ابتلا و کاهش شیوع این ویروس استفاده از "واکسن کرونا" است. تولید واکسن کرونا از ابتدای شیوع عفونت کرونا، شروع شده بود و از چند ماه قبل و بعد از اثبات مفید بودن استفاده از واکسن در مطالعات علمی متعدد،  واکسیناسیون سراسری در اغلب کشورهای دنیا شروع شده و در حال حاضر هم ادامه دارد.

در کشورمان ایران هم از سال گذشته برنامه واکسیناسیون علیه ویروس کرونا ، البته متأسفانه با سرعت کم شروع شده و طبق برنامه ریزی مسئولین وزارت بهداشت قرار است در ماههای بعدی با سرعت بیشتری تداوم یافته و تا پایان سال تمام جمعیت کشورمان تحت پوشش واکسن کرونا قرار بگیرند. طبیعتاً با شروع واکسیناسیون کرونا علامت های سوأل و نگرانی های متعددی در مورد مفید بودن و اثربخشی واکسن در ذهن افراد ایجاد شد. از سوی دیگر با شروع واکسیناسیون و بروز برخی عوارض در افرادی که واکسن تزریق کرده بودند، نگرانی در مورد عوارض استفاده از واکسن هم به دغدغه های افراد اضافه شد و افرادی که واکسن استفاده کرده اند یا قصد استفاده از آن را دارند نگران بروز عوارض واکسن هستند.

با توجّه به اینکه تعداد زیادی از عوارض مربوط به واکسن های کرونا به سیستم قلبی عروقی و ایجاد ترومبوز و لخته های خون مربوط می شود، بیماران قلبی بیشتر از بقیّه افراد دچار درگیری ذهنی در مورد پیدایش عوارض واکسن های کرونا هستند و اینکه اصولاً بیماران قلبی از واکسن کرونا استفاده بکنند یا نه و اینکه در صورت استفاده از واکسن کرونا چه عوارضی می تواند بروز کند، یکی از مهمترین دغدغه های این افراد است.

واکسن کرونا


واکسن بزنم یا نه؟

 واکسن کرونا همانند سایر واکسن ها و روش های دارویی منافع و عوارض مخصوص به خود را دارد و توصیه در مورد استفاده یا عدم استفاده از واکسن کرونا علاوه از نوع واکسن ، به سن افراد ، بیماریهای زمینه ای و گروه بندی خطر فرد در صورت ابتلا به ویروس کرونا دارد.

افراد پر خطر چه کسانی هستند؟

 از ابتدای پیدایش عفونت کرونا و با جمع آوری و تحلیل اطلاعات بیماران مشخص شد که گروه های خاصی از افراد بیشتر از بقیه در معرض عوارض شدید و مهم عفونت کرونا هستند و میزان بستری شدن در بخش های ویژه و مرگ و میر ناشی از کرونا در این افراد بیشتر از بقیه است. این افراد عبارتند از:

  1. افراد مسن به ویژه افراد بالای 80 سال

  2. افراد با فشار خون بالا

  3. افراد دیابتی

  4. افراد با سابقه بیماری قلبی مانند سکته های قلبی و نارسایی قلب

  5. افراد با نارسایی کلیه و دیالیزی ها

  6. افراد با نارسایی کبد

  7. افراد با بیماریهای تنفسی

  8. افراد با بیماریهایی که احتیاج به داروهای کم کننده قدرت سیستم ایمنی بدن دارند.

این افراد و بسیاری از افراد با بیماریهای داخلی در صورت ابتلا به عفونت کرونا احتمال دارد دوره بیماری شدیدتری را تجربه کنند و عوارض ناشی از عفونت کرونا در این افراد در مقایسه با افراد کم خطر، بیشتر خواهد بود. به عنوان مثال میزان مرگ و میر با عفونت کرونا در حدود 1 تا 2 درصد عنوان می شود و احتمال ابتلا به بیماری شدید و عوارض مهم کرونا در حدود 5 تا 10 درصد برآورد می شود در حالیکه میزان مرگ و میر در افراد پرخطر می تواند تا 5 درصد و ابتلا به بیماری شدید تا 20 درصد افزایش پیدا کند.

در مورد اثربخشی واکسن لازم به ذکر است که هرچه میزان خطر افراد بالا باشد و فرد در گروه پرخطرتری قرار داشته باشد، فایده حاصل از تزریق واکسن هم در این افراد بیشتر خواهد بود و این افراد سود بسیار بیشتری نسبت به بقیه افراد از تزریق واکسن خواهند برد. به همین دلیل در بیماران قلبی عروقی که نوعاً در گروه های پرخطر قرار می گیرند، توصیه اکید به استفاده از واکسن کرونا است و این افراد در اولویت تزریق واکسن هم قرار دارند.

عوارض ناشی از واکسن

 به نظر می رسد بیشتر نگرانی افراد به ویژه بیماران قلبی و خانواده آنها بیشتر از اینکه در مورد اثربخشی واکسن کرونا باشد، بیشتر در مورد عوارض ناشی از واکسن کروناست و این موضوع صحیح و نگرانی هم بجاست. برای بررسی این موضوع لازم است ابتدا با عوارض شایع واکسنهای کرونا آشنا شویم.

کاری که قرار است واکسن در بدن ما انجام دهد در حقیقت یک نوع تقلید عفونت اصلی است. به این صورت که قسمتی از ویروس کرونا یا ویروس ضعیف شده یا کشته شده به بدن تزریق می شود تا سیستم ایمنی فرد بتواند آنتی ژن های ویروس را شناسایی کرده و علیه آن پادتن تولید نماید. این پادتن ها و خاطره عفونت ویروسی که در سیستم ایمنی بدن باقی می ماند، قادر است در زمان عفونت اصلی جلوی بیماری کرونا را بگیرد یا اینکه بتواند از شدت علایم بیماری کم کند تا بدن با عوارض کمتری دوره عفونت اصلی را بگذراند. به همین دلیل تزریق واکسن نوعی ابتلا به عفونت کرونای ضعیف شده محسوب می شود و تحریک سیستم ایمنی بدن می تواند علایمی مانند: تب خفیف ، سردرد ، بدن درد ، احساس کوفتگی و خستگی را در بدن ایجاد نماید. بیشتر عوارض ذکر شده بعد از تزریق واکسن کرونا هم مربوط به این علایم می شود که اصولاً مربوط به روند طبیعی واکسیناسیون هستند و شاید نتوان آنها را به عنوان عارضه هم نامگذاری کرد. این علایم معمولاً بعد از 24 تا 48 ساعت از بین می روند و برای کاهش علایم آنها می توان از نوشیدن مایعات زیاد، داروهای مسکن و تب بر استفاده نمود.

عارضه شایع واکسن کرونا عبارت است درد و تورم محل تزریق واکسن. این درد موضعی در اغلب موارد به دلیل تزریق واکسن و واکنش های موضعی سیستم ایمنی بدن روی می دهد که در مقابله با واکسن یا مواد نگهدارنده همراه با واکسن ایجاد می شود. این عارضه معمولاً موقتی بوده و بعد از یکی دو روز از بین میرود و جای نگرانی ندارد. مطالبی اخیراً در مورد مواد نگهدارنده واکسن مانند جیوه و آلومینیوم و خواص آهنربایی واکسن ذکر شده است که اصولاً از نظر علمی قابل توجه نیستند و نمی توانند به عارضه مهم و ماندگار در بدن تبدیل شوند.

ترومبوز و ایجاد لخته خون

 شاید مهمترین عارضه ای که بیماران قلبی و خانواده آنها در مورد تزریق واکسن کرونا نگران آن هستند، خطر بروز ترومبوز و لخته خون است. ترومبوز و تشکیل لخته خون در بدن انسان به دنبال اغلب بیماریهای عفونی و التهابی روی می دهد و می توان التهاب را یکی از عوامل زمینه ساز ترومبوز و لخته خون در بدن انسان دانست. در مورد بروز ترومبوز به دنبال تزریق واکسن کرونا 3 مورد قابل ذکر است:

1- خطر ترومبوز به صورت مستقیم مربوط به واکسن یا تزریق واکسن نمی شود و این بروز التهاب در بدن است که می تواند ترومبوز را ایجاد یا تشدید نماید. به همین دلیل افرادی که به دنبال تزریق واکسن در معرض ترومبوز هستند، طبیعتاً به دنبال ابتلا به خود عفونت کرونا هم در معرض همین خطر خواهند بود و شاید حتی میزان خطر در عفونت با کرونا بیشتر از زمان تزریق واکسن آن باشد.

2- ترومبوز معمولاً در موارد با عفونت های شدید و افرادی که به انواع شدیدتر و پر سر و صداتر کرونا مبتلا می شوند، بروز می کند و افراد با عفونت های خفیف تا متوسط کرونا خطر زیادی برای بروز ترومبوز نخواهند داشت.

3- میزان بروز ترومبوز با انواع مختلف واکسن کرونا، در حدّ یک نفر در هر دویست تا دویست و پنجاه هزار نفر ( 4 تا 5 نفر در هر یک میلیون نفر ) گزارش شده است. این میزان از خطر اگرچه واقعی است و وجود دارد ولی باید آن را با احتمال 5 تا 10 مورد در هر صد نفر از افراد با بیماری شدید کرونا مقایسه کرد.

با در نظر گرفتن مطالب فوق می توان نتیجه گرفت که فایده و سود حاصل از تزریق واکسن در مقایسه با عوارض آن یا عوارض ابتلا به ویروس کرونا، بسیار کم و قابل چشم پوشی است و نگرانی از بروز ترومبوز نباید مانع استفاده از واکسن کرونا در افراد با بیماری قلبی عروقی باشد.

 افراد با بیماریهای قلبی اگرچه احتمال دارد با احتمال بیشتری نسبت به بقیّه دچار عوارض ناشی از تزریق واکسن کرونا بشوند ولی با در نظر گرفتن خطرات بسیار زیاد ابتلا به عفونت اصلی در این بیماران و قدرت واکسن در کاستن از عوارض کرونا در افراد با بیماری قلبی، به نظر میرسد این افراد سود بسیار بیشتری نسبت به بقیّه افراد از تزریق واکسن کرونا خواهند کرد.

چه واکسنی بزنیم؟

 شاید شما هم گزارشات متعدّدی از نتایج واکسن های داخلی و خارجی شنیده باشید و در مورد اینکه میزان اثربخشی و عوارض واکسنی که استفاده می کنید به چه میزان است، حساس باشید. تقریباً تمام واکسن هایی که در حال حاضر مورد استفاده قرار می گیرند، در دو نوبت متوالی تزریق می شوند و اغلب این واکسنها بعد از تزریق نوبت اول واکسن از 50 تا 90 درصد و به دنبال تزریق نوبت دوم واکسن از 70 تا 95 درصد قادرند جلوی عفونت با ویروس کرونا را بگیرند. نکته ای که در مورد واکسن های کرونا مطرح هست، این است که در صورت ابتلا به عفونت کرونا بعد از تزریق واکسن میزان ابتلا به بیماری شدید و مرگ و میر نزدیک به صفر است. این موضوع در حال حاضر در مورد تمام واکسن های موجود در بازار اعم از واکسن ایرانی، روسی، چینی و آمریکایی صادق است. این موضوع بسیار مهمّ و قابل توجّه است و به این معنی است که لازم است بیماران محترم قلبی در اولین فرصت که امکان تزریق واکسن کرونا را پیدا کردند، بدون دغدغه از نوع و اسم واکسن از آن استفاده نمایند و نگران اثربخشی و عوارض واکسن نباشند.

احتمال ابتلای مجدّد به کرونا بعد از تزریق واکسن کرونا و حتی بعد از عفونت اولیّه به ویروس کرونا محتمل است ولی به دنبال هر دوی این موارد، در صورت مواجهه با ویروس کرونا و عفونت مجدّد، احتمال بیماری شدید کرونا، بستری در ICU و مرگ و میر بسیار اندک و نزدیک به صفر خواهد بود.

موارد خاصّ و ویژه

 برخی از بیماران قلبی و خانواده آنها نگرانی های خاصی در مورد تزریق واکسن کرونا دارند که به چند مورد اشاره خواهم کرد:

داروهای قلبی

 مصرف داروهای قلبی و عروقی منعی برای تزریق واکسن کرونا ندارند. اغلب بیماران قلبی داروهایی مانند آسپیرین، کلوپیدوگرل (پلاویکس، زیلت، اسویکس و ...)، استاتین ها، داروهای فشار خون بالا و داروهای نارسایی قلبی استفاده می کنند. مصرف این داروها تداخلی با انواع مختلف واکسن کرونا ندارند و می توان همزمان با مصرف این داروها، واکسن کرونا را تزریق کرد.

برخی از بیماران قلبی و افرادی که سابقه ترومبوآمبولی دارند یا فیبریلاسیون دهلیزی دارند، از داروهای رقیق کننده خون مانند وارفارین، ریواروکسابان یا آپیکسابان مصرف می کنند. استفاده از این داروها منعی برای استفاده از واکسن کرونا ندارد و این افراد هم می توانند از واکسن کرونا استفاده نمایند. البته در افرادی که اخیراً حمله ترومبوز مانند آمبولی ریه یا DVT داشته اند، لازم است تا پایدار شدن شرایط در مورد تزریق واکسن با پزشک معالج خود مشورت نمایند.  

سکته قلبی

 افرادی که سابقه سکته قلبی دارند هم در گروه پرخطر از نظر عوارض عفونت کرونا قرار دارند و نه تنها تزریق واکسن کرونا در این افراد توصیه می شود بلکه می تواند جلوی بسیاری از عوارض ابتلا به کرونا را بگیرد و توصیه می شود.

البته در افرادی که در دوهفته اول بعد از سکته قلبی هستند، لازم است ضمن احتیاط در مورد تزریق واکسن کرونا با پزشک معالج خود مشورت نمایید.

افرادی که کرونا گرفته اند

 افرادی هستند که قبلاً کرونا گرفته اند و بعد از بهبودی کامل قصد تزریق واکسن دارند. این افراد بعد از دو هفته از بهبودی از بیماری کرونا می توانند از واکسن استفاده نمایند و منعی برای تزریق واکسن ندارند.

مراقبت های بعد از واکسن

 توصیه میکنم بیماران قلبی قبل از تزریق واکسن با پزشک معالج خود مشورت نمایید و تیم درمان خود را در جریان تزریق واکسن کرونا قرار دهید. بیماران قلبی عروقی و افرادی که از داروهای قلبی و فشار خون استفاده می کنند، لازم نیست تغییری در روند داروهای خود انجام بدهند. بعد از تزریق واکسن لازم است بیماران محترم میزان کافی مایعات استفاده نمایند، استراحت کافی برای چند روز داشته باشند و در صورت بروز علایم خفیف مانند تب و درد بدن با مشورت پزشک معالج خود از داروهای مسکن استفاده نمایند.

در صورتی که علایم بدنی و تب شما بیشتر از 48 ساعت ادامه پیدا کرد لازم است حتماً به پزشک خود مراجعه نمایید.

بیماران محترم توجه داشته باشند که بعد از تزریق واکسن لازم است تا دو هفته بعد از تزریق واکسن همچنان فاصله اجتماعی را رعایت کنید و در مواجهه با افراد دیگر از ماسک استفاده نمایید. ایمنی ناشی از تزریق واکسن بعد از دو هفته ظاهر می شود.