آمبولی ریه (Pulmonary Embolism, PE) یک بیماری حاد است که در آن به صورت ناگهانی قسمتی از عروق ریه مسدود می شود و به دلیل نرسیدن خون به آن ، عمل تصفیه خون از گازهای مصرفی مانند دی اکسیدکربن و تحیل اکسیژن به آن ، صورت نمی گیرد.
آمبولی ریه از جمله بیماری هایی است که یک علامت مشخص و واحد ندارد بلکه بسته به حجم لخته خون که در ریه گیر کرده و مقدار بافت ریه ای که از کار افتاده است ، می تواند از یک بیماری بی علامت تا بروز علایم شدید و ناگهانی -که ممکن است به مرگ ناگهانی هم بینجامد- خود را نشان دهد.
علاوه از شدت علایم نوع علایمی که با آمبولی ریه ، بروز می کند هم متفاوت است. برخی از بیماران با مجموعه ای از علایم مراجعه می کنند که برای بیماری آمبولی ریه بسیار تیپیک بوده و تشخیص آمبولی ریه را قطعی می کند.در حالیکه برخی دیگر با علایم غیراختصاصی و آتیپیک مراجعه می کنند و لازم است تستها و بررسی های بیشتری برای تشخیص آمبولی ریه صورت بگیرد.
در کنار علایم بیمار ، ظن بالینی پزشک هم برای تشخیص آمبولی ریه ضروری است. به ویژه در شرایط آتیپیک و غیراختصاصی تجربه پزشک و اینکه به فکر بیماری آمبولی ریه باشد ، بسیار مهم است.
علایم ناشی از آمبولی ریه
شایع ترین ناراحتی ناشی از آمبولی ریه ، تنگی نفس است. این تنگی نفس به صورت ناگهانی ایجاد می شود. بیماران به دنبال آمبولی ریه احساس کمبود نفس و تقلا برای نفس کشیدن دارند.
دومین علامت ناشی از آمبولی ریه ، درد قفسه سینه است. درد سینه ناشی از آمبولی معمولا "پلورتیک" است ؛ یعنی با دم و بازدم و با تغییر پوزیشن بیمار تغییر می کند. این درد برخلاف درد سینه ناشی از سکته قلبی ، حالت نوک تیز و خنجری دارد و به جای جناغ سینه بر روی جدار قفسه سینه احساس می شود.
سایر علایم ناشی از آمبولی ریه عبارتند از:
- درد در ساق یا ران پا (به عنوان علامتی از لخته خون در پا DVT)
- طپش قلب و ضربان قلب بالا
- بی قراری و اضطراب
- خلط خونی و سرفه های حاوی لخته خون
- کاهش سطح هوشیاری و سنکوپ
در کنار علایم بیمار موضوع مهم دیگری که به تشخیص کمک می کند؛ شرح حال بیمار از بیماری ها یا شرایطی است که می تواند زمینه ساز و عامل پیدایش آمبولی ریه باشد ، مانند:
- جراحی در یک ماه گذشته به ویژه جراحی ناحیه لگن و ران
- سابقه ضربه سنگین و تروما در یک ماه گذشته
- گچ گرفتن یا بی حرکتی در سه روز گذشته
- حاملگی یا زایمان اخیر
- مصرف قرص های جلوگیری از حاملگی یا داروهای هورمونی مانند تاموکسیفن
- داشتن سرطان و بدخیمی
وجود هر کدام از اینها در کنار علایم فوق قویا به نفع تشخیص آمبولی ریه است.
معاینه بالینی
بعد از بررسی علایم بیمار لازم است پزشک به نشانه ها و یافته های بیمار در معاینه هم توجه نماید. یافته های زیر در معاینه بالینی بیماران به نفع آمبولی ریه است:
- تعداد ضربان قلب زیاد
- تعداد تنفس بیشتر از نرمال و تنفس های سخت و عمیق
- فشار خون بیمار. فشارخون نکته بسیار مهمی است و فشارخون چایین معمولا نشان دهنده آمبولی بزرگ و خطرناک است.
- تورم و قرمزی یکی از پاها که نشان دهنده DVT است که می تواند زمینه ساز آمبولی ریه باشد.
- برجسته شدن سیاه رگ های گردن و صورت که دلیل فشار بالای پر شدن قلب راست و شریان ریه است.
نکته : در برخی از بیماران علایم بیمار ، شرح حال وی و معاینه پزشک قویا به نفع آمبولی ریه است که در این موارد تشخیص بیماری دشوار نیست و حتی می توان با این یافته ها درمان آمبولی ریه را هم شروع کرد و صرفا برای تایید تشخیص و بررسی شدت آن ، اقدام به تصویربرداری مانند سی تی اسکن ریه نمود.
در تعداد دیگری از بیماران شدت و تعداد یافته ها در حدی نیست که برای تشخیص قطعی کفایت کند که در این موارئ لازم است از تست های خونی مانند "دی دایمر" (D-Dimer) یا تصویربرداری مانند سی تی اسکن ریه یا سونوگرافی داپلر پا ، استفاده نمود.
متاسفانه برخی از بیماران هم بدلیل حجم بسیار زیاد لخته خون در ریه و از کار افتادن مقدار زیادی از بافت ریه در اثر انسداد ، با علایم کاهش سطح هوشیاری ، حمله قلبی و بدون علایم حیاتی مراجعه می کنند. در این موارد هم صرفا با شرح حال و شک بالینی بالای آمبولی ریه می توان درمان بیماری را شروع کرد.
عوارض آمبولی ریه
عوارض آمبولی ریه هم مانند علایم آن به شدت آمبولی ریه و حجم لخته خون داخل ریه بستگی دارد. موارد شدید به ویژه اگر تشخیص داده نشوند یا دیر درمان شوند ، می توانند به عوارض شدید و خطرناکی منجر شوند.
تکرار آمبولی ریه
فقط در صورتی که آمبولی ریه تشخیص داده شود و بیمار داروهای لازم برای آن را دریافت نماید ، می تواند جلوی تکرار حوادث بعدی آمبولی ریه را بگیرد ، در غیر این صورت آمبولی ریه می تواند دوباره تکرار شود که در این صورت با عوارض به مراتب بیشتر و خطرناک تری همراه خواهد بود.
انفارکتوس ریه:
اگر آمبولی به حد کافی بزرگ باشد ، قسمتی از ریه که به آن خون نرسیده باشد ، فیبروزه شده و عملکرد طبیعی خود را از دست خواهد داد. این امر می تواند به کاهش حجم ریه ، تنگی نفس مزمن و افزایش فشار شریان ریه منجر شود.
پرفشاری شریان ریه
انسداد شریان ریه و فیبروز بافت ریه به ویژه در طولانی مدت یا در صورت تکرار آمبولی ریه ، می تواند باعث افزایش فشار شریان ریوی گردد. پرفشاری شریان ریوی بیماری مهم و با عوارض خطرناکی است که تشخیص زودرس و درمان آن ضروری است. این بیماری با تنگی نفس فعالیتی در کارهای روزانه و با تورم در پاها و شکم و رگهای گردن خود را نشان می دهد.
مرگ
تا 30 درصد از بیماران با آمبولی ریه که درمان نشوند ، می میرند. درمان بیماری به شدت از مرگ و میر آن کم خواهد کرد. میزان مرگ و میر در آمبولی های بزرگ ، شروع درمان با تاخیر ، تکرار آمبولی ریوی و وجود بیماری زمینه ای ریه مانند برونشیت ریه ، بیشتر از بقیه بیماران است.
نکته ای از قلب من
تشخیص آمبولی ریه و شروع سریع درمان آن ، تنها راه کاهش عوارض و مرگ و میر ناشی از آن است. لازم است اگر شما یا یکی از اطرافیان و همکاران شما علایمی مانند شروع ناکهانی تنگی نفس یا درد سینه داشت ، به ویژه اگر با عوامل خطر ذکر شده همراه بود؛ در اولین فرصت به اورژانس مراجعه نمایید.
دیدگاه خود را بنویسید