بیماریهای قلبی: آیا زنان و مردان متفاوتند؟!

اگرچه ظاهر قلب مردان و زنان شبیه هم هستند ولی یکسری تفاوت های اساسی و مهمّ در عملکرد قلب و عروق زنان و مردان وجود دارد. نه تنها از نظر آناتومی، بلکه حتّی در علایم بیماریهای قلبی، توزیع و شیوع عوامل خطر و بیماریهای قلبی، نوع درمان و پیامدهای بیماریهای قلبی بین زنان و مردان تفاوتهایی هست که می توانند در تشخیص و درمان بیماریهای قلبی بین دو جنس اثرگذار باشند.

تفاوت های ساختمانی

بطور متوسط قلب زنان به میزان 10 تا 20 درصد نسبت به قلب مردان اندازه و ابعاد کمتری دارد، البتّه این امر بصورت متوسط است و احتمال دارد در برخی از خانمها که قد یا وزن زیادی دارند، قلب های بزرگتری هم دیده شوند ولی در قد و وزن مساوی اندازه قلب خانمها تا خدود 10 درصد از قلب مردان کوچکتر است. این اختلاف در سایز قلب در مورد حفرات قلب هم وجود دارد یعنی اندازه حفرات و بطن های قلب زنان از مردان کوچکتر بوده و ضخامت دیواره های قلب و دیواره بین دو بطن هم باریکتر است.

زنان بصورت میانگین تعداد ضربان قلب بیشتری از مردان دارند و برعکس در مورد مردان حجم ضربه ای یا میزان خونی که در هر انقباض از قلب خارج می شود، بیشتر از زنان است. در زنان میزان EF قلب اندکی - 5 تا 10 درصد - از مردان کمتر است.

پاسخ قلب و عروق زنان به استرس های محیطی هم متفاوت از مردان است. زنان در مواجهه با استرس بیشتر دچار افزایش تعداد ضربان قلب و افزایش برون ده قلب می شوند در حالیکه در مردان استرس باعث می شود تا عروق محیطی و شریانهای آنها منقبض شده و فشارخون افزایش یابد.

بیماری عروق کرونر

 شایعترین بیماری قلبی در هر دو جنس عبارت است از انسداد عروق کرونر قلب که می تواند هم موجب بروز علایم ایسکمی گردد و هم می تواند به حمله قلبی منجر شود. حمله قلبی شایعترین علّت مرگ و میر در هم مردان و هم زنان است. مکانیسم ایجاد انسداد کرونر در مردان و زنان تفاوتی ندارد. چربی در گردش خون می تواند در قسمت هایی از عروق بدن به دیواره عروق بچسبد و برجستگی های داخل رگ بنام پلاک ایجاد نماید. پلاک آتروسکلروزی می تواند به تدریج مستحکم شده و علایم انسداد عروق کرونر ایجاد نماید.

خانم ها می توانند عوامل خطر قلبی داشته باشند که آقایان نداشته باشند، علایم انسداد عروق قلب در خانمها متنوع تر بوده و می تواند متفاوت از مردان باشد. همچنین بعد از بروز علایم تشخیص انسداد عروق در خانمها با استفاده از تست های تشخیصی، سخت تر و پیچیده تر از آقایان است.

بعد از سکته و حمله قلبی، خانمها وضعیت بدتری نسبت به آقایان خواهند داشت. یکی اینکه معمولاً خانمها دیرتر مراجعه می کنند و درمانهای مناسب کمتری بر روی خانمها انجام می شود و دوّم اینکه در ادامه درمانهای بعد از حمله قلبی میزان تجویز و مصرف داروها در خانمها کمتر از آقایان است.

در ادامه به چند مورد از اختلافات بیماری عروق کرونر در آقایان و خانمها اشاره خواهم کرد:

تفاوت در عوامل خطر قلبی

 تمام عوامل خطر روتین مانند دیابت، فشارخون و سیگار همانند آقایان در خانمها هم می توانند موجب بروز بیماریهای قلبی شوند. همچنین چربی خون بالا و داشتن سابقه خانوادگی هم در آقایان و هم خانمها می تواند اثرگذار باشد. با اینحال خانمها به دلیل حاملگی و مسایل هورمونی بیشتر از آقایان در معرض فشارخون و دیابت هستند و همچنین میزان چربی خون آنها به همین دلایل بیشتر می باشد. همچنین میزان شیوع بیماریهای التهابی مانند لوپوس، آرتریت روماتویید و تخمدان پلی کیستیک که می توانند زمینه ساز بیماریهای قلبی باشند در خانمها بیشتر است. از بین بیماریهای التهابی اندومتریوز در خانمها می تواند میزان ابتلا به انسداد عروق کرونر را 4 برابر افزایش دهد.

سنّ بیشتر خانمها در زمان حمله قلبی

 خانمها به دلیل وجود هورمون استروژن تا زمان یائسگی در برابر بیماریهای قلبی ایمنی دارند و کمتر از مردان مبتلا می شوند. به همین دلیل پیدایش حمله قلبی در خانمها حدود 5 تا 10 سال با تأخیر نسبت به آقایان همراه است و زنان در زمان حمله قلبی مسن تر و پرخطرتر از مردان هستند. به همین دلیل میزان بروز عوارض بعد از حمله قلبی در خانمها می تواند بیشتر از آقایان باشد.

اختلاف در علایم حمله قلبی

 شایعترین علامت حمله قلبی در آقایان عبارت است از درد فشارنده و احساس فشار و حرارت در وسط قفسه سینه و ناحیه پشت جناغ سینه. در خانمها این علامت کمتر از آقایان دیده می شود و علایم اصلی حمله قلبی در خانمها از این علامت تیپیک، متفاوت است. دردهای غیرتیپیک در اطراف قفسه سینه، تنگی نفس، نارسایی قلب و علایم گوارشی در خانمها بیشتر از آقایان دیده می شود و این موضوع می تواند موجب گمراهی در تشخیص و درمان حمله قلبی در خانمها گردد.

خستگی بیش از حدّ

 خانمها در زمان انسداد عروق قلبی و حمله قلبی احساس خستگی مفرط بیشتری دارند. به اینصورت که این افراد با انجام کارهای روزمره دچار خستگی مفرط و بیش از حد می شوند یا توانایی انجام کارهای روزمره و عادی را هم از دست می دهند درحالیکه قبلاً می توانستند این کارها را به راحتی انجام دهند.

تنگی نفس و تعریق

 احساس تنگی نفس و گرسنگی هوا در خانم هایی که حمله قلبی می کنند، بیشتر است. این افراد با فعالیت خیلی کم یا حتّی در زمان استراحت هم دچار تنگی نفس ناگهانی می شوند و احتمال دارد همزمان دچار عرق سرد هم بشوند. عرق سرد یکی از نشانه های بیماری عروق قلبی و حمله قلبی است که در آن شخص احساس سرما می کند و همزمان قطرات عرق بر روی سر و پیشانی و بالا تنه افراد می نشیند. این دو علامت از نشانه های حمله قلبی هستند.

درد در محل های غیر شایع

 مدل تیپیک و شایع درد قفسه سینه بیشتر در آقایان دیده می شود و در مورد خانمها احتمال دارد انسداد عروق قلبی خود را بصورت درد در شانه ها، درد پشت قفسه سینه، درد ناحیه چپ قفسه سینه یا حتّی بصورت درد بالای شکم و شبیه به دردهای گوارشی نشان دهد. اصطلاحاً علایم غیراختصاصی و غیرتیپیک درد قفسه سینه در خانمها شایعتر از آقایان است و به همین دلیل است که در خانمها احتمال دارد تشخیص انسداد عروق کرونر با تأخیر صورت بگیرد.

انسداد عروق ریز

 روش استاندارد تشخیص انسداد عروق کرونر انجام آنژیوگرافی است. در این روش با استفاده از اشعه ایکس و تزریق مادّه حاجب می توان انسداد عروق کرونر را مشاهده کرد و آنها را درمان کرد. یافته های آنژیوگرافی در مردان و زنان متفاوت است.

در مردان به احتمال زیاد عروق کرونر در قسمت های ابتدایی و نواحی بزرگ و قابل مشاهده مسدود هستند که براحتی قابل مشاهده و درمان هستند. در مورد خانمها به احتمال زیاد عروق ریز و انتهایی کرونر مسدود هستند که در آنژیوگرافی روتین بدلیل ریز بودن قابل مشاهده نیستند و به همین دلیل احتمال دارد در این افراد به اشتباه گزارش آنژیوگرافی نرمال گزارش شود. این افراد هم لازم است تحت نظر متخصص قلب درمانهای لازم برای انسداد عروق کرونر را دریافت نمایند.

عواقب ناگوار حمله قلبی در زنان

 خانمها بعد از بروز علایم حمله قلبی کمتر از مردان به اورژانس یا به پزشک مراجعه می کنند و میزان تماس با افراد غیرآگاه و تأخیر در مراجعه در خانمها بیشتر از آقایان است. علّت این امر شاید یکی علایم غیرتیپیک در خانمها است که می تواند آنها را به اشتباه بیندازد. همچنین به دلیل شیوع بیشتر بیماریهایی مانند فشارخون بالا یا دیابت در خانمها، احتمال اینکه آنها علایم حمله قلبی را به این موارد نسبت دهند و به فکر حمله قلبی نباشند، بیشتر است.

به همین دلیل آمار و میزان مراجعه به سیستم پزشکی در خانمها به دنبال حمله قلبی کمتر است و به همین دلیل احتمال ایست قلبی و مرگ به دنبال حمله قلبی هم در خانمها نسبت به آقایان بیشتر است.

حمله قلبی در خانمها خوب درمان نمی شود!

 به دلایلی که زیاد مشخص نیست درمان حمله قلبی در خانمها کمتر و ضعیف تر از مردان صورت می گیرد و خانمها به نسبت درمانهای لازم را کمتر دریافت می کنند. حتّی بعد از ترخیص از بیمارستان و در پیگیری های بعدی هم خانمها درمانهای لازم را کمتر از مردان دریافت می کنند و به همین دلیل است که احتمال تکرار حمله قلبی در خانمها در یکسال آینده بیشتر از مردان است.

نارسایی قلب

 مدل نارسایی قلب در مردان و زنان متفاوت است.

آقایان بیشتر به دلیل انسداد عروق قلبی و سکته قلبی دچار نارسایی قلبی می شوند. در این افراد علّت نارسایی قلب بدلیل از بین رفتن بافت قلبی و عدم انقباض عضلات قلب است که به نارسایی سیستولی قلب معروف است.

برعکس در خانمها نارسایی دیاستولی شایعتر است. در این نوع از نارسایی قلب به دلیل سفتی جدار قلب یا کوچک بودن اندازه قلب، خون کافی وارد قلب نشده و نارسایی قلب ایجاد می شود. این نوع از نارسایی از نوع سیستولی که در مردان شایعتر است، اگرچه پیش آگهی بهتری دارد ولی با تعداد بدحال شدن و بستری شدن های بیشتری همراه است و این افراد بیشتر دچار حملات حاد نارسایی قلبی می شوند.

عوامل خطر قلبی

 عوامل شناخته شده قلبی عبارتند از:

بطور کلی میزان بروز برخی از این عوامل خطر در زنان بیشتر از مردان است. زنان با بیماری قلبی سن بیشتری نسبت به مردان دارند و بدلیل این افزایش سن، احتمال بروز عوارض و مرگ و میر هم در زنان بیشتر است.

خانمها نسبت به مردان فشارخون، دیابت و اختلالات چربی خون بیشتری دارند و این موضوع این افراد را مستعد بروز بیماریهای قلبی بیشتر می کند.

فیبریلاسیون دهلیزی

 فیبریلاسیون دهلیزی نوعی آریتمی قلبی است که در آن ضربان قلب از ریتم طبیعی خارج شده و نامنظم می شود. این بی نظمی می تواند هم موجب بروز تپش قلب شود و هم با ایجاد لخته خون می تواند موجب آمبولی به اعضای مختلف و انسداد عروق محیطی و مغزی شود.

خانم هایی که فیبریلاسیون دهلیزی دارند علایم شدیدتری نسبت به مردان دارند. خانمها بیشتر دچار آمبولی و سکته قلبی به دنبال فیبریلاسیون می شوند و در صورت عدم درمان وضعیت آنها نسبت به آقایان وخیم تر و با عوارض بیشتری همراه خواهد بود. اگرچه در حال حاضر این موضوع کم رنگتر شده است ولی هنوز هم جنس مونث بودن یکی از معیارهای تعیین احتمال ایجاد آمبولی است.

خونریزی

 بصورت کلّی خانمها نسبت به عارضه خونریزی از آقایان مستعدتر هستند و هم با داروهای فیبرینولیتیک که برای درمان حملات قلبی استفاده می شوند و هم با داروهای روتین بیماریهای قلبی مانند آسپیرین، احتمال خونریزی در خانمها بیشتر از آقایان است.

مراقب قلب خود باشید

 در هر صورت چه مرد باشید یا زن، لازم است برای جلوگیری از بروز حملات قلبی به موارد زیر دقت نمایید: