دریچه آئورت

دریچه آئورت مهم ترین دریچه از چهار دریچه قلبی است، که تمام خون بدن با انقباض قلب از آن عبور کرده و به شریان آئورت که شریان اصلی بدن است ، وارد می شود. ساختمان دریچه آئورت از یک حلقه ی بسیار سفت و فیبرینی تشکیل شده است که "آنولوس" دریچه نام دارد. در سمت داخل آنولوس سه عدد پرده نازک مثلثی شکل  در کنار هم قرار گرفته اند که از یک سمت به آنولوس چسبیده اند و در وسط دریچه با قرار گرفتن در کنار هم علامت مثلث شکل ( شبیه آرم خودروی بنز ) ایجاد می کنند. این سه بافت که اصطلاحا " کاسپ Cusp " هم نامیده می شوند ، اجزای اصلی دریچه آئورت را تشکیل می دهند.

شریان آئورت ، بر روی رینگ اطراف دریچه یا همان آنولوس چسبیده است. قسمت ابتدایی شریان آئورت منطقه بسیار مهمی است که "ریشه آئورت" نام دارد. ریشه آئورت "Aortic root" از سه برجستگی هم شکل که در بالای کاسپ های دریچه واقع شده اند تشکیل شده است. به این ناحیه برجسته ریشه آئورت "سینوس والسالوا" گفته می شود. دو عدد از سینوس ها در راست و چپ قرار دارند و ابتدای عروق کرونر راست و چپ قلب به آنها متصل می شود. سینوس سوم که در ناحیه خلفی نسبت به بقیه قرار دارد ، فاقد عروق کرونر است.

سینوس های والسالوا در بالا بعد از یک تا دو سانتی متر جمع شده و باهم ادامه توبول و شریان آئورت را تشکیل می دهند.

 ریشه آئورت ساختمان مهم و حیاتی است. این ناحیه ، در تمام طول عمر اولین جایی است که خون پرفشار و پر حجم داخل قلب به آن برخورد می کند لذا ریشه آئورت در عین حالی که ساختمان قوی و محکمی  باید داشته باشد ، همزمان باید الاستیسیته و نرمی لازم برای پذیرش یکباره خون و تحویل آهسته آن به آئورت و بدن را هم داشته باشد. از این رو ریشه آئورت مستعد خیلی از بیماری های مهم مانند تشکیل "آنوریسم آئورت" (Aortic Aneurysm) ، "دایسکشن" (Aortic Dissection)  و "پارگی آئورت" (Aortic Rupture) است که هر کدام از این ها جزو بیماری های تهدید کننده زندگی هستند.

شایع ترین اختلال دریچه آئورت ، "دریچه آئورت دولتی" (Bi-cuspid Aortic Valve, BAV) است. در این اختلال که یک بیماری مادرزادی محسوب می شود ، دریچه آئورت به جای این که سه کاسپ داشته باشد ، دو عدد کاسپ دارد. به این صورت که یا از اول فقط دو کاسپ قدامی و خلفی وجود دارند یا اینکه دو تا از سه کاسپ به هم متصل می شوند و از نظر ظاهری سه عدد کاسپ دیده می شود ولی عملا دو کاسپ کار می کنند. در اکثر افراد این اختلال در حدی نیست که مانع عبور جریان خون از دریچه آئورت "بای کاسپید" گردد ولی این اختلال با دو بیماری مهم همراهی دارد.

1- تنگی دریچه آئورت

با توجه به این که در این بیماری مسیر جریان خون از خلال دریچه آئورت عوض می شود و هر کدام از کاسپ های دریچه آئورت فشار بیشتر از حد معمول دریافت می کنند ، لذا بعد از گذشت چند سال و در دوره میانسالی کاسپ های دریچه دچار رسوب کلسیم و متعاقب آن تنگی دریچ آئورت زودرس خواهند شد. در این افراد تنگی دریچه معمولا ده تا بیست سال زودر از افراد نرمال ایجاد می شود.

2- آنوریسم (گشادی) ریشه آئورت

این اختلال اگرچه در ظاهر با کاهش یکی از کاسپ های دریچه آئورت همراه است ، ولی همراه با آن اختلالات دیگری هم دیده می شوند که مهم ترین آنها نبود یا کم بود رشته های فیبری و الاستیکی ریشه آئورت و قسمت ابتدایی شریان آئورت است.  نبود این رشته ها باعث کاهش توان ریشه آئورت در برابر فشارهای متعدد ضربان خون از قلب و گشادی پیشرونده ریشه آئورت و افزایش احتمال دایسکشن و پارگی آئورت خواهد شد.

دیگر بیماری مهم دریچه آئورت "تنگی آئورت" (Aortic Stenosis, AS) است. تنگی دریچه آئورت از بیماری های مهم و نسبتا شایع است که مانع خروج خون از قلب می شود.  این بیماری سیر بسیار آرام و تدریجی داشته و زمانی که علامتدار می شود ، معمولا از ده تا بیست سال قبل شروع شده است.  تنگی آئورت سه علت اصلی دارد: تنگی در اثر گذشت سن و تغییر شکل دریچه ، تنگی در اثر دریچه بای کاسپید و سومی در اثر بیماری "تب روماتیسمی حاد" (Acute Rheumatic Fever).

تب حاد روماتیسمی یک التهاب ناشی از واکنش بدن به فارنژیت استرپتوکوکی است که در دوران کودکی ایجاد شده و با علایم نارسایی قلبی ، درد و التهاب مفاصل ، ضایعات پوستی و درگیری ساقه مغز خود را نشان می دهد. عوارض طولانی مدت بیماری در سنین بلوغ خود را به صورت بیماری های متعدد دریچه های قلبی از جمله تنگی آئورت نشان می دهد.

"نارسایی آئورت" (Aortic Insufficiency) ، دیگر بیماری مهم دریچه آئورت است. نارسایی دریچه باعث می شود تا در زمان دیاستول که باید دریچه آئورت بسته باشد و اجازه برگشت خون پمپ شده را به قلب ندهد ، این کار صورت نگیرد و خونی که از قلب خارج شده است مجددا به داخل قلب برگردد. علت ایجاد این بیماری متعدد است و علاوه از آسیب های خود دریچه در اثر تخریب یا عفونت ، گشادی آنولوس و سینوس های والسالوا هم منجر به کشیده شدن و فاصله گرفتن کاسپ های دریچه آئورت و نارسایی آن خواهد شد.

بیماری های دیگری مانند "اسکلروز آئورت" (Aortic Sclerosis) ، عفونت دریچه آئورت و "اندوکاردیت عفونی" (Infectious Endocarditis, IE) ، بیماری های مادرزادی قلب و انواع تومورها و بدخیمی های قلبی هم موجب آسیب و اختلال عملرد دریچه آئورت می شوند.

در کنار این بیماری ها ، از درمان های متعددی مانند درمان دارویی ،استفاده از بالن ، جراحی قلب باز و تعویض آئورت و در سال های اخیر دریچه های استنتی برای درمان بیماری های دریچه آئورت استفاده می شود که در نوشته های بعدی به آنها به صورت مفصل تر اشاره خواهد شد.

دکتر امیر فرهنگی

متخصص قلب و عروق

کلینیک قلب من