آنژیوگرافی یا سی تی آنژیوگرافی! کدام بهتر است؟

انجام آنژیوگرافی عروق قلبی در جهان سابقه ای نزدیک به 50 سال دارد و در کشورمان ایران هم از حدود سال 1360 انجام آنژیوگرافی عروق کرونر قلب شروع شده و روز به روز با پیشرفت های تکنولوژی و پیدایش روش های جدید ، دچار تحوّل و پیشرفت شده است. به طوریکه امروزه انجام آنژیوگرافی عروق قلب ، از نظر راحتی انجام پروسیجر ، خطرات و عوارض حین عمل  و همچنین از نظر کیفیّت تصاویر ثبت شده به یکی از عمل های رایج و کم خطر رشته قلب و عروق تبدیل شده است.

تا چندین سال تنها راه مشاهده عروق کرونر قلب و تشخیص بیماریهای آن ، انجام آنژیوگرافی بود. البته با استفاده از دستگاههای رادیولوژی مانند سی تی اسکن امکان مشاهده رسوب کلسیم در عروق قلبی مقدور بود. رسوب کلسیم در عروق قلبی نشانه مهمّی از وجود پلاک های چربی در داخل آنها یا "آتروسکلروزیس" است. این روش که به "EBCT" معروف بود صرفاً برای پی بردن به بیماری کرونر قلبی قابل استفاده بود و امکان مشاهده داخل عروق قلب و تعیین میزان و شدّت تنگی عروق کرونر با این روش ، وجود نداشت.

در سالهای اخیر با پیشرفت علم رادیولوژی و تولید دستگاه های پیشرفته رادیولوژی مانند سی تی اسکن و MRI امکان مشاهده اجزای ریز داخل قلب مانند عروق کرونر فراهم شده است و به ویژه با استفاده از دستگاههای جدید CT-Scan امکان انجام آنژیوگرافی عروق کرونر و مشاهده تنگی ها و بیماریهای عروق قلبی ، فراهم شده است. به همین دلیل برخی از افراد که با علایم یا بیماری عروق قلبی درگیر  هستند ، بین انتخاب روش مناسب تشخیص بیماری عروق کرونر قلبی ، دچار تردید می شوند و این که برای پی بردن به بیماری قلبی کدام روش ارجح است و کدام روش را انتخاب نمایند ، سوالاتی در ذهن شان ایجاد می شود.

در این نوشته سعی داریم تا مزیّت ها و معایب هر دو روش آنژیوگرافی روتین و سی تی آنژیوگرافی را توضیح دهیم.

آنژیوگرافی روتین

👈 بیشتر بدانیم:آنژیوگرافی کرونر 🔗

 در آنژیوگرافی عروق کرونر بیمار در بخش آنژیوگرافی ( یا اصطلاحاً کت لب ) بستری می شود. پس از انجام آزمایش خون اولیه مانند اندازه گیری عملکرد کلیه و آزمایش تعیین رقت خون ، آنژیوگرافی از طریق یکی از عروق ناحیه کشاله ران یا مچ دست صورت می گیرد. سپس از طریق رگ گرفته شده و با استفاده از لوله های بلند و باریکی مادّه حاجب آنژیوگرافی به داخل عروق قلب یا حفرات داخل قلب و سایر رگهای بدن تزریق شده و به وسیله دستگاه آنژیوگرافی که در اصل یک دستگاه تولید کننده اشعه ایکس است ، تصاویر داخل عروق و حفرات قلب ثبت می شود. بعد از آنژیوگرافی ادامه درمان وابسته به نتایج به دست آمده از آنژیوگرافی است که به 3 صورت است:

درمان دارویی

در برخی از موارد پزشک تصمیم به درمان بیماری قلبی با داروهای قلبی می گیرد. در مواردی که میزان انسداد عروق کرونر کم باشد یا برعکس در مواردی که به دلیل شدّت درگیری عروق کرونر امکان استفاده از بالن ، استنت یا عمل جراحی مقدور نباشد، بهترین اقدام درمان دارویی است. امروزه با توجه به پیشرفت های حاصل شده در نوع و کیفیت داروهای قلبی ، نتایج بلند مدّت درمان با داروها با استنت و عمل قلب باز ، قابل مقایسه است.

در صورتی که تصمیم به ادامه درمان دارویی باشد، بیمار معمولاً بعد از 6 ساعت تحت نظر بودن می تواند بخش آنژیوگرافی را ترک کند.

درمان با بالن و استنت

 در بیماران با سکته حادّ قلبی و در افرادی که انسداد یک ، دو یا سه رگ قلبی دارند و مشخصّات تنگی کرونر مناسب برای درمان با بالن و استنت باشد ، لازم است تنگی های عروق آنها با استفاده از این تجهیزات درمان شود. در این موارد لازم است ضمن صحبت با بیمار در مورد بیماری قلبی وی و تصمیم پزشک ، در همان زمان آنژیوگرافی یا در جلسه بعدی که می تواند در همان روز یا روزهای بعدی باشد ، اقدام به تعبیه استنت در عروق کرونر و درمان بیمار نمود.

عمل جراحی قلب باز

 حالت سوّم به دنبال آنژیوگرافی ، انجام عمل قلب باز و پیوند عروق کرونر با استفاده از رگهای کشاله ران و عروق داخل قفسه سینه است. در مواردی که شدّت و تعداد تنگی های کرونر زیاد باشد و در برخی از درگیری های خاصّ مانند انسداد رگ اصلی سمت چپ قلب "Left Main" ، توصیه می شود تا بیمار به صورت اورژانسی یا به صورت عادّی توسط همکاران جرّاح قلب مشاوره شده و عمل قلب بای پس عروق انجام شود.

نکات قوّت آنژیوگرافی

 موارد و حالت هایی که آنژیوگرافی لازم است و توصیه می شود بیماران به صورت اولیه اقدام به انجام آنژیوگرافی عروق کرونر کنند عبارتند از:

• بیماران با حمله حاد قلبی مانند سکته قلبی
• بیماران بدحال و با نارسایی قلبی
• افرادی که علایم جدّی و اصطلاحاً تیپیک درد سینه دارند
• افراد با درد سینه که عوامل خطر مهمی مانند دیابت، فشار خون بالا ، مصرف سیگار یا چربی خون بالا دارند
• افرادی که تست ورزش یا اسکن هسته ای قلب آنها نشان دهنده انسداد مهم عروق کرونر قلبی است.
• افرادی که سابقه عمل قلب باز یا استنت قلبی دارند و درد سینه جدید دارند.

انجام آنژیوگرافی در این افراد می تواند به تشخیص سریع و دقیق بیماری کمک کند. در این دسته از بیماران یا سایر بیمارانی که به دلیل نوع علایم بالینی آنها یا یافته های بدست آمده از تست های قلبی احتمال انسداد عروق کرونری زیاد است ، استفاده از سی تی آنژیوگرافی به دلیل موارد "منفی کاذب" و "عدم تخمین درست" شدّت انسداد عروق می تواند گمراه کننده باشد. هم چنین به دلیل احتمال بالای استفاده از بالن یا استنت برای درمان این نوع از بیماران ، در صورت استفاده از سی تی آنژیوگرافی به احتمال بسیار زیاد این بیماران مجبور به انجام آنژیوگرافی بعد از انجام سی تی آنژیوگرافی هستند که در این صورت استفاده از دو روش به دنبال هم می تواند خطرات و عوارض بیشتری به بیمار تحمیل نماید.

نکات ضعف آنژیوگرافی

 علّت بیشتر این مقایسه ها بین آنژیوگرافی و سی تی آنژیوگرافی ، ترس از آنژیوگرافی و عوارض آن است و بیشتر این تصوّرات هم ناشی از تجربه افرادی است که در سالهای اولیه ابداع آنژیوگرافی ، آن را انجام داده اند. امروزه با استفاده از تجهیزات و وسایل با قطر کوچک و قابل انعطاف بسیاری از عوارض و خطرات اولیه این پروسیجر کاهش پیدا کرده است و آنژیوگرافی در بسیاری از مراکز به صورت روتین و حتی سرپایی در حال انجام است.

با این حال آنژیوگرافی یک پروسیجر نیمه تهاجمی است و عوارض مخصوص به خود را دارد که شایعترین آنها عبارتند از:

• خونریزی از محل آنژیوگرافی. که در بسیاری از موارد خفیف و سطحی است. عوارض موضعی و خونریزی های مهم آنژیوگرافی با استفاده از دست برای آنژیوگرافی به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.
• حساسیت به ماده حاجب آنژیوگرافی
• تشدید نارسایی کلیه در افراد با زمینه آسیب کلیه
• مواجهه با اشعه ایکس دستگاه آنژیوگرافی
• و عوارض بسیار نادری مانند سکته قلبی ، سکته مغزی و مرگ و میر که در حد 1 در هزار بیمار گزارش شده است.

👈 بیشتر بدانیم:آنژیوگرافی از دست 🔗

سی تی آنژیوگرافی

 سی تی آنژیوگرافی در اصل یک نوع تصویربرداری پزشکی بوده و به جای بیمارستان و بخش آنژیوگرافی در مراکز رادیولوژی و سی تی اسکن انجام می شود. سی تی اسکن بیشتر برای تصویربرداری از اعضای ثابت و بدون تحرک بدن صورت می گیرد. در حالیکه قلب یک عضو متحرک است و امکان انجام سی تی اسکن قلب با استفاده از دستگاه های عادی ممکن نیست. انجام سی تی اسکن عروق کرونر قلب صرفاً با استفاده از دستگاه های سی تی اسکن با دتکتورهای متعدد مانند 64 اسلایس و بیشتر از آن مقدور است. این دستگاهها در یک لحظه تصاویر متعددّی از قلب را ثبت می کنند و به همین دلیل می توانند در اعضای متحرک هم مورد استفاده قرار بگیرند.

در سی تی آنژیوگرافی بیمار داخل دستگاه سی تی اسکن که اشعه ایکس تولید می کند ، قرار می گیرد و در زمان تصویربرداری ماده حاجب آنژیوگرافی از طریق رگ دست به بیمار تزریق می شود. ماده حاجب از طریق گردش خون به رگهای قلبی رسیده و تصویر آنها توسط سی تی اسکن ثبت و بازسازی می شود.

نوع اشعه ایکس و ماده حاجب مورد استفاده در سی تی آنژیوگرافی همانند آنژیوگرافی روتین است. تنها تفاوت در نوع رگ مورد استفاده است که در آنژیوگرافی روتین از سرخرگ (شریان) استفاده می شود ولی در سی تی آنژیوگرافی ماده حاجب از طریق سیاهرگ ها (ورید) تزریق می شود.

تصاویر به دست آمده توسط کامپیوتر بازسازی شده و توسط پزشک مورد تفسیر قرار می گیرد. اگر تصویر عروق قلبی نرمال بوده و رسوب کلسیم یا تنگی در آنها مشاهده نشود ، با اطمینان زیادی می توان از نبودن بیماری عروق قلبی مطمئن شد و احتیاج به بررسی بیشتری نخواهد بود.

ولی اگر تنگی عروق کرونر در فردی که علامت قلبی دارد دیده شود یا میزان رسوب کلسیم در عروق قلبی زیاد باشد ، لازم است بیمار جهت تشخیص دقیق تر و تصمیم گیری در مورد نوع درمان ، آنژیوگرافی روتین انجام دهد.

سی تی آنژیو چه زمانی لازم است؟

 سی تی آنژیوگرافی روش تشخیصی بسیار خوب و کمتر تهاجمی است. طبق یافته های علمی سی تی آنژیوگرافی در این دسته از افراد می تواند بسیار کمک کننده باشد:

• افراد با احتمال کم تا متوسط بیماری قلبی
• افراد با علایم خفیف یا غیر تیپیک
• افراد میانسال به ویژه خانم هایی که علایم غیر اختصاصی و گمراه کننده دارند
• افراد با سابقه عمل قلب باز که علایم غیر اختصاصی دارند
• افرادی که نتایج تست ورزش و اسکن هسته ای قلب آنها مشکوک است یا با علایم بیمار همخوانی ندارد.
• هم چنین در افرادی که همزمان لازم است بیماری ریوی یا آئورت آنها هم بررسی شود

ارزش تفسیری و نشخیصی سی تی آنژیوگرافی تقریباً با انجام استرس اکو یا اسکن هسته ای قلب قابل مقایسه است و در افراد با شک به بیماریهای قلبی بیشترین کاربرد را دارد.

ایرادات سی تی آنژیوگرافی

از نظر علم پزشکی و اپیدمیولوژی نتایج منفی و نرمال بودن سی تی آنژیوگرافی بیشتر مورد اعتماد است تا نتایج مثبت آن و تنگی عروق کرونر. عوامل مخدوش کننده نتایج سی تی آنژیوگرافی زیاد هستند و وجود هر کدام از عوامل می تواند به صورت کاذب موجب دیده شدن ضایعات در عروق کرونر شود:

• ضربان قلب زیاد و آریتمی های قلبی
• وجود رسوب کلسیم در عروق کرونر
• آرتفکت ها و ایرادات مربوط به دستگاه

این عوامل باعث شده اند تا نتایج مثبت سی تی آنژیوگرافی در صورت وجود علایم قلبی در بیمار، کمتر قابل اعتماد باشند و لازم است تنگی های کرونری به وسیله آنژیوگرافی روتین مورد تایید قرار گیرند. به همین دلیل بیشترین استفاده از سی تی آنژیو در افراد جوان و میانسال و با علایم غیر اختصاصی به منظور دیدن نتایج نرمال و کنار گذاشتن بیماریهای عروق کرونری است.

در سی تی آنژیوگرافی هم همانند آنژیوگرافی از اشعه ایکس و ماده حاجب استفاده می شود و عوارض مربوط به این موارد در هر دو برابر است.

نتیجه گیری

 برخلاف عنوان نوشته که مقایسه بین آنژیوگرافی روتین و سی تی آنژیوگرافی است ، این مقایسه اصولاً درست نیست. هر کدام از این روشها اندیکاسیون و موارد استفاده مخصوص به خود را دارند که در بسیاری از موارد مخصوص به همان روش است و مقایسه این که کدام روش بهتر یا کدام بدتر است ، صحیح نیست.

اصولاً آنژیوگرافی روتین در بیماران با علایم مهم و تیپیک ، افراد اورژانسی و افرادی که احتمال بسیار بالایی برای بیماری عروق قلبی دارند استفاده می شود و بعد از انجام تشخیص می توان از همان راه به درمان تنگی های کرونر و استنت کردن آنها پرداخت. در حالیکه سی تی آنژیوگرافی در افراد با احتمال پایین تنگی عروق کرونر و برای رد کردن بیماری صورت می گیرد.

این روشها محاسن و معایب مخصوص به خود را دارند و لازم است از استفاده بدون مورد هر کدام از آنها اجتناب کرد.