پریکاردیت

"پریکارد" به پرده های حد واسط قلب با ریه و سایر اعضای داخل قفسه سینه گفته می شود. پریکارد در اصل یک کیسه دو لایه است که لایه داخلی آن بر روی قلب و ریشه رگهای اصلی آن چسبیده است و لایه خارجی آن بر روی ریه ، دیافراگم و سایر اعضای مجاور قلب چسبیده است. سطوح مجاور هم این دو لایه از یک لایه سلول نازک پوشیده شده و سطحی بسیار صاف دارند. هم چنین مابین دو لایه که یک فضای بسته به نام "فضای پریکارد" را تشکیل می دهند ، مقدار کمی ( کمتر از 50 سی سی) مایع وجود دارد. به دلیل سطح داخلی این لایه ها و به دلیل وجود مایع داخل پریکارد ، این دو لایه در زمان انقباض و انبساط قلب با کمترین اصطکاک بر روی هم حرکت می کنند و این امر موجب می شود تا هم حرکت قلب داخل قفسه سینه احساس نشود و هم اینکه حرکات ریه و اعضای مجاور بر روی قلب و حرکات آن تغییری ایجاد نکند.

 شایع ترین بیماری پریکارد قلب ، التهاب پریکارد یا "پریکاردیت" (Pericarditis) است. التهاب در لایه پریکارد موجب ضخیم شدن لایه های پریکارد ، ساییده شدن دو لایه به یکدیگر و افزایش مایع بین دو لایه پریکارد می گردد.

درد قفسه سینه شایع ترین علامت همراه با بیماری پریکاردیت است اگرچه احتمال دارد برخی از بیماران فاقد درد سینه باشند یا درد بسیار خفیف و گذرایی را تجربه نمایند. درد قفسه سینه ناشی از بیماری های پریکارد ، با درد سینه ناشی از گرفتگی عروق کرونر متفاوت است. به درد سینه ناشی از پریکاردیت اصطلاحا "درد سینه پلورتیک" (Pleuretic chest pain) گفته می شود.

علایم درد سینه پلورتیک

1. در درد سینه پلورتیک درد در یک نقطه حس می شود ، برخلاف درد سینه ناشی از ایسکمی که پراکنده است و ناحیه بیشتری از قفسه سینه را شامل می شود.

2. این درد احساسی همانند فرو رفتن یک شی نوک تیز به قلب ایجاد می کند مانند حس سوزن یا چاقو ، در حالی که درد سینه ناشی از ایسکمی به صورت سوزش ، احساس فشار و مچاله شدن داخل قفسه سینه و پشت جناق سینه احساس می شود.

3. درد سینه پلورتیک وابسته به پوزیشن بیمار است یعنی در حالت تغییر پوزیشن از خوابیده به نشسته یا بالعکس شروع می شود یا با تنفس و حرکات قفسه سیمه تغییر می کند . در اغلب موارد درد با درازکشیدن تشدید شده و با نشستن و خم شدن به جلو بهتر می شود ، در حالیکه درد سینه ناشی از گرفتگی عروق کرونر قلب (ایسکمی) ارتباطی به پوزیشن ندارد و در هر حالتی ثابت است.

4. درد قفسه سینه ناشی از التهاب پریکارد احتمال دارد به شانه چپ و سمت چپ گردن انتشار پیدا نماید در حالی که درد ناشی از ایسکمی به پشت قفسه سینه یا گردن منتشر می شود.

علامت دیگری که با التهاب پریکارد دیده می شود ، تنگی نفس است. تنگی نفس مربوط به مواردی است که در اثر التهاب لایه پریکارد ، مایع ناشی از التهاب ، در پریکارد اطراف قلب جمع شده و موجب فشار بر روی قلب و عروق اصلی گردد. التهاب هر عضوی موجب ترشح و تولید مایع التهابی می شود که پر از سلول ها و ترشحات التهابی است. به دلیل این که حفره پریکارد یک فضای بسته است ، این ترشحات به خارج از پریکارد راه ندارند لذا ترشحات ناشی از پریکاردیت در اطراف قلب جمع خواهند شد که به آن "افیوژن پریکارد" (Pericardial Effusion, PE) گفته می شود. در اغلب موارد افیوژن پریکارد در حدی نیست که بتواند موجب فشار بر روی قلب و اختلال در عملکرد آن بشود ولی در برخی موارد این مایع زیاد بوده و موجب فشرده شدن حفره های قلب و اشکال در پر شدن قلب در زمان استراحت یا دیاستول خواهد شد که به آن "تامپوناد" (Tamponade) گفته می شود. تامپوناد باعث می شود تا خونی وارد قلب نشود و طبیعتا وقتی خون نتواند وارد قلب شود ، خونی هم از قلب خارج نخواهد شد تا به بدن برسد. لذا علایم همراه با تجمع مایع و تامپوناد عبارتند از:

علایم تامپوناد قلبی

1. تنگی نفس

2. افت فشارخون

3. ضعف و بیحالی مفرط

4. کاهش سطح هوشیاری

5. بیهوش شدن و سنکوپ

علل ایجاد پریکاردیت و افیوژن پریکارد

تقریبا هر عاملی که بتواند در بدن التهاب ایجاد نماید ، می تواند پریکارد قلب را هم درگیر کند. مهم ترین دلایل بیماری های پریکارد عبارتند از:

1- علل عفونی شامل:

1. ویروس های متعددی مانند کوکساکی ویروس ، اکو ویروس ، انترو ویروس هایی مانند فلج اطفال (پولیو) ، هپاتیت B و C ، ویروس HIV/AIDS ، اوریون ، سرخجه ، سرخک و انفلوانزا
   

2. باکتری های متعددی مانند استرپتوکوک ها ، استافیلوکوک ها ، کلامیدیا ، سیفیلیس ، مایکوپلاسما ، تتانوس (کزاز) ، سل و گونوکوک.

3. برخی از انواع قارچ ها

4. برخی از انواع انگل ها

2- بیماری های سیستمیک بدن

1. بیماری های التهابی: مانند لوپوس (SLE) ، آرتریت روماتویید (RA) ، واسکولیت های مختلف مانند بیماری وگنر ، اسکلرودرمی ، درماتومیوزیت ، پلی میوزیت ، سارکوییدوز ، بیماری کرون و کولیت السرو.
   

2. نارسایی کلیه و دیالیز

3. کم کاری غده تیرویید

4. حساسیت به داروها: مانند پروکایین آمید ، هیدرالازین ، ایزونیازید ، سیکلوسپورین

3- بیماری های التهابی موضعی

1. بعد از سکته قلب به صورت حاد ( دو هفته اول) یا مزمن ( در دوماه اول)

2. بعد از جراحی قلب باز

3. بعد از ضربه به قلب مانند تصادفات رانندگی

4- بدخیمی ها و سرطان

1. متاستاز از جای دیگر مانند سرطان ریه ، سینه ، لنفوم

2. تومور اولیه قلب مانند مزوتلیوم ، فیبروسارکوما و لنفوم قلب

3. در اثر رادیوتراپی و اشعه به قلب در جریان درمان سرطان های منطقه قفسه سینه

5- اثر سمی برخی از داروها مانند:

• پروکایین آمید ، هیدرالازین ، ایزونیازید و سیکلوسپورین
  

در برخی موارد بیمار سابقه ابتلا به یکی از موارد فوق را دارد و با علایم بیماری پریکارد مراجعه می کند که در این حالت تشخیص و درمان نسبتا مشخص است . ولی در بسیاری از موارد بیمار بدون داشتن بیماری زمینه ای خاص یا مصرف داروهایی که گفته شد ، و با علایم پریکاردیت مراجعه می کند که در این موارد تست های تشخیصی بیشتر و بررسی های مفصل تری از نظر تشخیص یا رد بیماری های مهم زمینه ای لازم است.

اگر شما یا یکی از اطرافیان و آشنایان شما علایم گفته شده را داشت ، به ویژه اگر یک یا چند مورد از علل ایجاد کننده بیماری پریکارد را هم داشته باشد برای بررسی بیشتر باید به پزشک مراجعه نماید.

تست هایی که برای تشخیص پریکاردیت لازم است عبارتند از:

1. نوار قلب

2. عکس قفسه سینه

3. اکوکاردیوگرافی قلب

4. آزمایش خون

درمان بیماری های پریکارد

درمان بیماری پریکارد در قدم اول به تشخیص و شناسایی بیماری زمینه ای وابسته است. درمان بیماری اولیه مانند بیماری های التهابی ، بدخیمی ها و افزایش حساسیت های بدن ، می تواند به بهبود بیماری و علایم درگیری پریکارد هم منجر شود.

برای درمان درگیری پریکارد معمولا از داروهای ضد التهابی مانند ایبوبروفن ، آسپیرین و کورتونها برای دو هفته و در برخی موارد طولانی تر ، استفاده می شود. در صورت تکرار بیماری یا عود آن از داروهای بیشتر و طول درمان بیشتری استفاده خواهد شد.

گاها در درمان بیماری های پریکارد از داروی "کلشی سین" برای جلوگیری از تکرار بیماری برای دوره طولانی تری استفاده می شود.

در مواردی که تجمع مایع در پریکارد شدید باشد و علایم فشار بر روی قلب ایجاد کرده باشد ، لازم است مایع دور قلب تخلیه شود. برای این منظور می توان هم از روش های از راه پوست و گذاشتن لوله استفاده کرد و هم از روش های جراحی .

 گاها لازم است حتی بدون تامپوناد و اثر فشاری بر روی قلب هم به منظور بیوپسی و گرفتن نمونه از پریکارد برای تشخیص علت بیماری از روش های جراحی استفاده نمود.

 دکتر امیرفرهنگی

کلینیک قلب من